Zeven eeuwen wonen, werken en winkelen in de Langestraat van Alkmaar

1100 pagina’s en 1300 afbeeldingen

Vrijdag 24 februari verscheen ‘Zeven eeuwen wonen, werken en winkelen in de Langestraat van Alkmaar’. Een imposant boekwerk over de geschiedenis van de belangrijkste winkelstraat van Alkmaar, op basis van de informatie uit drie archeologische opgravingen: in 2000, 2001 en tenslotte in 2015, na de nieuwjaarsbrand. De vondsten van deze opgravingen werpen een nieuw licht op een rijke geschiedenis van wonen, werken en winkelen in de Langestraat. Wethouder Ad Jongenelen overhandigde het eerste exemplaar van dit bijna 1100 pagina’s tellende boekwerk met ruim 1300 afbeeldingen aan Maarten Wispelweij, voorzitter van het Convent van Gemeentelijke Archeologen. Het boekwerk is in gedrukte vorm te koop en beschikbaar als pdf (zie aan het eind van dit artikel).

Na een opgraving, is het maken van een rapport met de uitkomsten verplicht. Dit boekwerk, dat vanwege de omvang uit twee delen bestaat, is dan ook alweer het 25e Rapport over de Alkmaarse Monumenten en Archeologie (ook wel RAMA’s genoemd). Wethouder Ad Jongenelen: “Dankzij de vondsten die worden gedaan tijdens zo’n opgraving, leren we steeds meer over de geschiedenis van onze stad. En dat het in dit geval gaat om de Langestraat, van oudsher toch één van de belangrijkste straten van Alkmaar, is heel bijzonder! Al bladerend door dit boekwerk, komt de soms verrassende geschiedenis opeens tot leven.” (Tekst gaat verder onder de foto’s)

Drie opgravingen

In het boek doen stadsarcheoloog Peter Bitter en zijn collega auteurs uitgebreid verslag van de resultaten van de opgravingen in 2015 maar ook van het onderzoek binnen de winkelpanden ernaast in 2001, toen Warenhuis Spruyt werd verbouwd. Zo kon een bewoningsgeschiedenis van maar liefst twaalf panden naast elkaar worden beschreven. Maar ook de uitkomsten van een opgraving bij Langestraat 16 komt aan bod waarbij in 2001 de resten van een heus stadskasteel zijn ontdekt.

Vijf jaar werk

Aan dit indrukwekkende 25e rapport over de Alkmaarse Monumenten en Archeologie is vijf jaar gewerkt. Peter Bitter, stadsarcheoloog: “Het was een hele bevalling. Niet alleen omdat het zo omvangrijk is, maar ook omdat de andere werkzaamheden gewoon doorgaan. Zo kwam er regelmatig een opgraving tussendoor en die krijgen natuurlijk altijd voorrang. Maar ik ben blij en trots dat we de klus nu hebben geklaard. En dat dankzij de medewerking van zo’n 25 betrokkenen. Auteurs, collega archeologen en vrijwilligers. Zo schreef Guus van den Berg, collega archeoloog, het tweede hoofdstuk van het rapport, dat helemaal gaat over de opgravingen die destijds gedaan zijn bij het voormalige warenhuis van Spruyt. En niet te vergeten onze eigen Rob Roedema, die met de grootste toewijding vele duizenden voorwerpen heeft geïnventariseerd en gedetermineerd. Waardoor wij dus uiteindelijk in staat zijn geweest die hele geschiedenis zo minutieus in beeld te brengen.” (Tekst gaat verder onder de foto’s)

Archiefbronnen

Voor een reconstructie van de bewoningsgeschiedenis zijn behalve de archeologische vondsten ook archiefbronnen geraadpleegd en uiteenlopend beeldmateriaal. Van tekeningen uit het bouwarchief tot en met oude foto’s. Van sommige panden zijn bovendien bouwhistorische opmetingen gemaakt. Het resultaat is een studie over huizen en hun bewoners, maar ook over hun huisraad waarvan talloze resten zijn geborgen. Deze vondsten geven een geschakeerd beeld van de alledaagse huisraad van de afgelopen eeuwen maar ook van luxe artikelen en kostbaar serviesgoed.
Alles komt uitgebreid aan bod in hoofdstukken over onder meer keramiek en glaswerk, rookgerei, vondsten van leer en textiel, hout en metaal, gebrandschilderd vensterglas en wandtegels.

Sinds 1290

Dat de Langestraat al van oudsher de hoofdstraat van de binnenstad is, kun je zien aan de monumentale gevels. En als je links en rechts de zijstraten inkijkt, zal het je wellicht opvallen dat de straat een stuk hoger ligt dan de omgeving. De winkelstraat ligt wel een meter hoger dan de Breedstraat, de Laat en Gedempte Nieuwesloot.
Dit stadslandschap is het resultaat van een lange historie die dankzij de uitkomst van de opgravingen in de loop van de jaren steeds duidelijker werd. Met name de opgravingen na de nieuwjaarsbrand in 2015 leverden verrassende inzichten op. Zo ontdekten de archeologen dat de Langestraat pas rond 1290 is aangelegd. Uit de opgravingen blijkt verder dat de eerste huizen heel verschillend waren. Het merendeel van de ambachtslieden en de zogenoemde kleine kooplui woonden in simpele gelijkvloerse huizen met niet meer dan twee of drie vertrekken. Daartussen lieten enkele welgestelde burgers flinke bakstenen huizen bouwen. Panden van wel zes tot zeven meter breed en meer dan twintig meter diep. Met een verdieping die hoog boven de gewone huizen uitstak. Aan de Houttil werd zelfs rond 1300, vlakbij de Langestraat, een stadskasteel gebouwd met een woontoren. Hiervan zijn de resten gevonden in 2000.
Volgende week woensdag is de aflevering van ‘Dat was Toen’ van het Regionaal Archief in het Noordhollands Dagblad gewijd aan dit boekwerk. In twee pagina’s met foto’s licht Peter Bitter dan al een tipje van de sluier op. Het artikel zal vervolgens ook op deze website te lezen zijn.

Bestellen en downloaden

‘Zeven eeuwen wonen, werken en winkelen in de Langestraat van Alkmaar’ bestaat uit twee delen met in totaal 1080 pagina’s, voorzien van ruim 1300 afbeeldingen. Het boekwerk bevat bijdragen van 14 auteurs. Het boek is uitgebracht door SPA-uitgevers in Zwolle. De uitgave is in gedrukte vorm voor € 85,- te koop aan de balie van onze collega’s van Regionaal Archief Alkmaar . Is het lastig om hem zelf af te halen? Online bestellen kan ook.

Het hele rapport (in twee delen) is ook als pdf te downloaden bij onze publicaties. Let op: Vanwege de grootte van de bestanden is het raadzaam ze eerst op te slaan op de eigen computer en ze dan pas te bekijken. De bestanden zijn weliswaar verkleind voor de website maar de omvang is nog altijd flink.