Wethouder Ad Jongenelen over erfgoed in Alkmaar

“Ik vind dit zo’n interessante ontdekkingsreis!”

“Het was mijn eerste Open Monumentendag als wethouder in Alkmaar. Ik had gezegd: verras me maar en was erg onder de indruk! Vooral het bezoekje aan de Waagtoren, waarbij je dus helemaal naar boven gaat. Dan zie je de stad opeens in een heel ander perspectief. Zo leuk! Dat had ik vroeger al, als kind in het reuzenrad in Heerhugowaard. Het grappige was wel dat ik nu ook meteen dingen zag waar we wat mee moeten, zoals bijvoorbeeld stukken water die dichtgegroeid zijn…” Een gesprek met Ad Jongenelen over zijn eerste maanden als wethouder van onder meer het erfgoed in Alkmaar: “De zorg voor erfgoed is hier goed geregeld en dat wil je natuurlijk zo houden.”

“Wethouder zijn van de gemeente Alkmaar is wel iets anders dan van een gemeente als Langedijk, waar ik hiervoor wethouder was. Dat merkte ik al snel. Van twee avonden werken in de maand ging ik opeens naar twee avonden werken per week. En dan gaan we ook nog door tot we klaar zijn en soms is dat dus half twee ‘s nachts. Dat betekent dat ik mijn vrouw minder vaak zie. Dus als ik in de weekends dan representatieve taken heb, zoals bijvoorbeeld Open Monumentendag in september, dan neem ik haar graag mee.

We begonnen in de Grote Sint Laurenskerk! Met het schaamrood op de kaken moet ik bekennen dat ik daar nog niet eerder binnen was geweest, maar wat een prachtig gebouw! Ik heb daar trouwens toegezegd dat ik een raampje zou kopen van het Grote Raam als mijn kleinzoon geboren was. Die is inmiddels geboren, maar dat raampje moet ik dus nog regelen.”

“Onder de indruk van al die mensen die hun monument openstellen voor publiek”

“Vervolgens zijn we langs geweest in de Wilhelminalaan, bij museum Huys Auerhaen. Heel bijzonder, die inrichting met al die stijlen! En knap dat je daarin kan leven, want zelf zou ik volgens mij alles omstoten. Ik moet zeggen dat ik ook wel heel erg onder de indruk ben van al die mensen die dus gewoon hun monument, hun huis, openstellen voor publiek! Dat vind ik ook het mooie van Open Monumentendag in Alkmaar: Alle monumenteneigenaren binnen de gemeente zijn die dag van harte welkom om mee te doen, er zijn geen beperkingen. En ik merk dat mensen heel trots zijn op het pand waar ze wonen of werken. Ze weten dan ook vaak veel van de historie van hun pand. En dat brengen ze weer over op de bezoeker. Ook mijn werkplek, het fraaie stadhuis in de Langestraat, was dit jaar weer open. Daar is altijd veel animo voor!”

“Tot nu toe zit mijn werk als wethouder in Alkmaar vol verrassingen. Zo mocht ik afgelopen zomer een kijkje nemen in de St. Josephkerk, samen met de architect. Daar zijn dus negen appartementen in gemaakt. Fantastisch, wat wordt dat mooi zeg! Mijn eerste gedachte was: dat we daar nooit eerder aan gedacht hebben! Er is in Alkmaar natuurlijk best wel wat schade aangericht door het slopen van kerken in het verleden. Ook met kerken die misschien niet zo oud waren, maar toch bijzonder.”

(Tekst gaat verder onder de foto’s)

Kerkenvisie

“Daarom ben ik heel blij met de kerkenvisie waar de afgelopen jaren hard aan gewerkt is en die 15 november is gepresenteerd in de Grote Kerk in De Rijp. Heel goed dat die visie er nu is. Je zou bijna zeggen, waarom nu pas? Ik ben er later bij betrokken geraakt, maar wat ik ervan gezien heb, daar heb ik alleen maar lof voor: Goeie participatie, goeie communicatie en een mooi eindproduct. Hij ging dan ook vlekkeloos door de gemeenteraad. Zo’n visie is van groot belang. Kijk, zo’n gebouw staat er nu en je bouwt het nooit meer opnieuw. Dus als je er nu wat mee kunt, behoud je het voor eeuwig. En dat kan op veel manieren. Je kunt niet overal een boekenwinkel in zetten zoals in Maastricht. Maar de appartementen in de St. Josephkerk, zijn allemaal verkocht. Dus dat is ook een manier.

Wat ik heel mooi vind aan onze Kerkenvisie, is dat die vorm heeft gekregen in een digitaal platform en een website waar ook heel veel kennis te vinden is. Op het gebied van subsidies, belastingen, onderhoud, verhuur van ruimtes, duurzaamheid. Alles om de mensen te helpen om antwoorden te krijgen op vraagstukken waar ze mee komen te zitten rond kerkgebouwen. Met linkjes naar de juiste organisaties om je kennis te verdiepen. Een heel innovatief product en dat vind ik heel gaaf. Je merkt dat de website van buiten de gemeente ook al druk wordt bezocht.”

Ontkerkelijking

“Dat zo’n visie nodig is, roept meteen ook vragen op natuurlijk. Niet alle kerken kunnen blijven draaien op hun religieuze bestemming. Je hebt toch te maken met ontkerkelijking. Daar moest ik aan denken toen ik laatst een moskee mocht openen. Dan zetten ze de basis neer van het gebouw om de moskee vervolgens via crowdfunding verder aan te kleden. Dat is geen probleem, want er zijn genoeg betrokkenen. Een moskee zit altijd vol. Misschien zouden ze wat van elkaar kunnen leren, maar dat is een ander verhaal.

Hoe dan ook is het belangrijk dat we de kerken voor de toekomst bewaren. Die vertellen zoveel over de geschiedenis! Weet je dat de kerken in feite ons eerste navigatiesysteem vormden? Men reisde vroeger van kerk naar kerk. Oh, en wat ik ook heb geleerd: de toren van een kerk is meestal van de gemeente. Die moest vroeger de noodklok kunnen luiden in geval van een ramp. Dat ontdekte ik in Langedijk toen de Witte kerk in Sint Pancras een andere bestemming kreeg. De toren moest apart worden overgedragen, want die was nog van de gemeente.”

Portefeuille erfgoed

Ik ben blij dat ik de portefeuille Erfgoed onder mijn hoede heb. Zowel de stad Alkmaar als de dorpen kennen een rijke historie. Die moeten we koesteren en verzorgen. Daarom zet ik mij graag in om ons culturele erfgoed te behouden, om verdwenen erfgoed weer terug te brengen en om desgewenst, samen met betrokkenen, te zoeken naar een mogelijke nieuwe invulling. Ik ben jarenlang werkzaam geweest op het gebied van liftkeuringen. En in die hoedanigheid kwam ik een keer bij een beheerder in Overveen die authentieke panden herstelde in de oorspronkelijke staat, maar mét de gemakken van deze tijd, inclusief een lift. Ik weet nog goed hoezeer ik onder de indruk was van de manier waarop dat werd gedaan. En nu mag ik me daar gewoon zelf mee bezighouden in de gemeente Alkmaar, dat vind ik echt fantastisch!

Er zitten hier intern trouwens bijzonder enthousiaste mensen op die portefeuille. Het team Erfgoed is zo’n goed en solide team met zo ontzettend veel kennis en passie voor het erfgoed in de gemeente! Maar ook met een enorme berg werk, dat is onvoorstelbaar. Gelukkig kunnen we het team nu gaan uitbreiden. Want de zorg voor erfgoed is nu goed voor elkaar en dat wil je natuurlijk zo houden. Maar daarvoor heb je echt mensen nodig met kennis. En die kennis werkt aanstekelijk. Ik heb bijzonder leuke discussies met ze. En als het kan, ga ik mee om te kijken waar ze het over hebben. Dan krijg ik er een gevoel bij, een idee. Zo ben ik met de archeologen al de hele Munnikenweg afgelopen. Ik heb alle verhalen gehoord. Over de kastelen en die tankversperring uit WO2. Maar ook over het klooster aan de Molenbuurt. Dat zijn zulke enthousiaste verhalen en er leven nog een heleboel ideeën over wat er gedaan kan worden om nog veel meer verhalen boven de grond te krijgen.”

(Tekst gaat verder onder de foto’s)

Dorpskerk

“Ik ben getroffen door het enthousiasme van al die mensen in onze gemeente die zich inzetten voor ons erfgoed. De vrijwilligers van de Dorpskerk in Grootschermer bijvoorbeeld. Die vechten met zoveel liefde voor het behoud van hún kerk. Er zitten scheuren in het fundament bij het koor en daar moet iets aan gebeuren. Ik ben daar echt van geschrokken. Dus ik ga kijken wat we daar als gemeente in kunnen betekenen, naast de subsidiemogelijkheden die er al zijn. Gelukkig is er in de gemeenteraad over de hele breedte een enorm historisch besef en tegelijkertijd zorg voor de dorpskernen. Ik kan me dan ook niet aan de indruk onttrekken dat zij zich hier ook zorgen over maken.

Ja, die zorg om monumenten is een uitdaging maar wel een leuke. Als je een mooi oud pand hebt, hoe geef je dat dan een functionaliteit die past bij deze tijd, zonder afbreuk te doen aan het gebouw? Dat vraagt om creativiteit en out of the box denken. Zo was ik pas met de monumentenadviseurs bij de voormalige Chinees aan de Laat 112, tegenover het oude V&D-pand. Dat pand zit van binnen vol met waardevolle elementen. Dus de vraag is nu: hoe kun je de authenticiteit van het gebouw borgen en het tegelijkertijd weer gebruikswaarde geven? Dat vraagt veel van de eigenaren. Die hebben een wens en dan is het zoeken, samen met de monumentenadviseurs, hoe je daar komt binnen de mogelijkheden en richtlijnen van monumentenzorg.”

Verduurzamen

“Alkmaar is rijk aan monumenten. Volgens mij zijn er alleen al 298 rijksmonumenten, en dan heb je nog de gemeentelijke monumenten en de beeldbepalende panden. Heel mooi natuurlijk, zo’n historierijke stad. Maar het brengt ook uitdagingen met zich mee. Op het gebied van verduurzamen bijvoorbeeld. Als je een hittecamera zet op historische panden, dan zie je de warmte er vaak aan alle kanten uit gieren. Maar wat sta je toe als het gaat om verduurzamen. En hoe ga je bijvoorbeeld om met zonnepanelen op historische panden? Dat is wel dé uitdaging van deze tijd.

Waar ik trouwens tegenaan loop, als het gaat om onderhoud en restauratiekosten van monumenten, is het feit dat Den Haag dat best heel ingewikkeld heeft gemaakt. Pas zou ik een gesprek hebben met de staatssecretaris maar dat ging niet door. Jammer, want ik had een aantal heel gerichte vragen. Er is namelijk een bepaalde volgorde in het toekennen van subsidie voor rijksmonumenten waarbij grote monumenten altijd voorgaan. Datzelfde geldt voor organisaties die veel monumenten bezitten. Dus als individuele bezitter van een monument ben je altijd als laatste aan de beurt. En als je lang genoeg niets krijgt voor onderhoud, moet je op een gegeven moment restaureren en dan moet je weer aankloppen bij de provincie. Dat is in mijn ogen niet logisch. Ik zou wel eens in gesprek willen gaan over de vraag hoe we dat anders kunnen doen in het belang van ons erfgoed.”

Voel je je thuis in Alkmaar?

“Ja, geweldig! En het houdt niet op bij de grenzen, hè! Volgend jaar vieren we natuurlijk 450 jaar Alkmaar ontzet. Maar die Spanjaarden, die waren gelegerd bij Sint Pancras, dus ook daar ligt veel historie. En Langedijk heeft in feite de voedselverstrekking voor de hele regio op gang gebracht met de landbouw daar. Alkmaar is wel de centrumstad maar in de context van de regio. Historisch is het allemaal met elkaar verbonden, daar zouden we nog veel meer uit kunnen halen.

Als regio doen we niet onder voor Hoorn of andere VOC plaatsen. Het is alleen een ander soort historie. Het begin van de Nederlanden, dus.

Zelf woon ik al sinds 1969 in de regio. We zijn als gezin hier naartoe verhuisd vanuit Noord Limburg, als gevolg van het sluiten van de Mijnen. Eerst in  Zuid-Scharwoude en later, toen ik volwassen was, ben ik in Heerhugowaard gaan wonen. Daar heb ik ook jaren in de gemeenteraad gezeten en vervolgens werd ik in 2018 wethouder in Langedijk. Dat ik diezelfde functie nu in Alkmaar bekleed, vind ik echt geweldig! Ik voel me altijd al met deze stad verbonden.”

Dynamisch

“Dat wethouder zijn in Alkmaar behoorlijk dynamisch kan zijn, merkte ik meteen de eerste week. Ik ben op 7 juli begonnen in deze functie en de week erna was iedereen met vakantie. Ik was dus meteen locoburgemeester en had piketdienst. En opeens was ik in gesprek met actievoerende woonwagenbewoners en kregen we buitenlands bezoek bij voetbal. Wat er dan allemaal gebeurt, daar heb je geen idee van! Die stedelijke dynamiek was helemaal nieuw voor mij, maar wel meteen een geweldig leerproces.

Aan de andere kant is het soms ook weer heel dorps. Die boom bij de Grote Kerk bijvoorbeeld, moest die nu wel of niet weg? Daar heb je dan gesprekken over met mensen. Om uiteindelijk met elkaar tot de conclusie te komen dat je een boom niet weghaalt voor de commercie.”

Ontdekkingsreis

“Inmiddels kan ik me alweer een paar maanden focussen op mijn eigen portefeuille en daarin leer ik elke dag wat nieuws. Ik vind dit zo’n interessante ontdekkingsreis!
Zo gaan we binnenkort kijken naar de Popelmanspoort, ofwel het Nieuwlanderhek een voormalige ingang tot de stad tussen de Nieuwlandersingel en het Klein Nieuwland. Net als de Boompoort, willen we die weer terugbrengen in de stad. Dan heb je weer een verhaal dat je kunt vertellen. Net als de contouren van de Rode Toren die vroeger vlakbij de Accijnstoren stond. Die fundering willen we ook weer zichtbaar maken. Zo krijgt onze stad steeds meer elementen die het verhaal vertellen van de geschiedenis. Dat massagraf bij de Jumbo op de Paardenmarkt bijvoorbeeld, dat je terugziet in de bestrating, dat vind ik ook heel bijzonder! Want het naar boven halen van de geschiedenis is één ding. Vervolgens moet je er wel iets mee doen, zodat het verhaal blijvend verteld kan worden.”

Judith Flapper