Wegen aan de Boterstraat
Bijzondere bodemvondst
Als bijzondere bodemvondst voor deze lente-editie van het Erfgoedmagazine, koos onze depotbeheerder Karin Beemster iets uit het metaaldepot. Het metaaldepot van het archeologisch centrum aan de Bergerweg telt 2100 voorwerpen van de meest uiteenlopende afmetingen. Het voorwerp van vandaag is een sluitgewicht, gevonden bij de opgraving vorig jaar zomer aan de Boterstraat.
Na het slopen van een pand aan de Boterstraat 14 in Alkmaar konden onze archeologen hier in juni 2023 een opgraving doen. Tussen alle andere vondsten, kwam ook een bijzonder metalen kleinood naar boven: een bronzen sluitgewicht, ook wel pijl- of huisjesgewicht genoemd, uit de veertiende eeuw. Sluitgewichten werden van meer soorten metaal gemaakt, maar het onze is dus van brons, wat harder en slijtvaster is dan bijvoorbeeld messing (geelkoper). Ook is brons beter bestand tegen oxidatie.
Maar wat is nou eigenlijk een sluitgewicht?
Een sluitgewicht bestaat uit een reeks bakjes die precies in elkaar passen. Het buitenste bakje is het huis. De andere bakjes of gewichten worden de pijlen genoemd.
Sluitgewichten werden al in de Romeinse tijd gebruikt en de gewichtsvorm kwam rond 1250 opnieuw in beeld. De vorm is vanaf ongeveer 1500 vrijwel hetzelfde gebleven.
Het gewicht dat onze archeologen aan de Boterstraat vonden, is het buitenste gewicht, ofwel het ‘huis’ van een sluitgewicht. Dit exemplaar weegt 28 gram en heeft een doorsnede van 2,8 cm en een hoogte van 1,5 cm. Bij de oogjes is de hoogte2 cm. Dat is vrij klein maar het werd dan ook gebruikt voor het wegen van kleine voorwerpen, zoals munten.
De buitenwand van ons sluitgewicht is versierd met ribben, bovenop op elk oogje prijkt een kruisje en op de rand zijn ingeslagen puntcirkels.
(Tekst gaat verder onder de foto’s)
Jammer genoeg is het sluitgewicht, zoals meestal wanneer we dit soort gewichtjes vinden, niet compleet. De overige gewichtjes, de zogeheten pijlen, ontbreken. Maar die pasten dus ooit precies in elkaar in het buitenste huis. Verder missen we de sluitpen en het stopje van de sluitpen. Bovenop het sluitgewicht (of het huis) werd de sluitpen zowel door de oogjes van het sluitgewicht geschoven als door een rond gaatje in het stopje. Op die manier werden de gewichtjes afgesloten. En doordat de gewichtjes dus in elkaar gestapeld waren, was sluitgewicht eenvoudig mee te nemen.
Goud en zilver
Bronzen sluitgewichten werden gebruikt voor de verfijnde weging van bijvoorbeeld goud en zilver. Zoals ik al vermeldde, gaven bronzen gewichten de minste slijtage. Wat weer zorgde voor meer nauwkeurigheid, belangrijk bij het wegen van waardevolle waren.
Vermoedelijk heeft op deze plek in de Boterstraat een zilversmid zijn nering gehad. Dit omdat vlak naast het gewichtje een zilveren druppel is gevonden.
Wij zullen er maar vanuit gaan dat de eventuele zilversmid hier te goeder trouw zijn werk deed!
Karin Beemster
Literatuur
Literatuur: Warburg, G.J. en J.H. Tieleman, 2021, Nederlandse gewichten van brons en messing, pag. 13, 210, 211
