Wat jarenlang schuilging achter spelletjes en speelgoed

Bouwhistorische verrassing in voormalig pand van Intertoys

Weinig panden in de binnenstad werden bij ons thuis zo veel besproken als het pand van Intertoys aan de Langestraat 20. Toen de briefjes op de deur verschenen dat ‘ons’ Intertoysfiliaal toch zou sluiten, waren mijn kinderen diep verslagen. Enkele weken later stond ik op de plek waar zij uren tussen het speelgoed konden dromen, oog in oog met een verrassende bouwhistorische vondst…

Het huidige beeldbepalende pand aan de Langestraat 20 is van 1910. Meestal gaan we er bij een complete verbouwing van die datum vanuit dat er niets meer over is van het pand dat er daarvoor moet hebben gestaan en dat destijds het complete casco vernieuwd is.

De bouwtekening laat daar ook weinig illusies over bestaan. Ik was dan ook lichtelijk verbaasd toen de architect van de huidige verbouwingsplannen contact met ons opnam om te melden dat er iets bijzonders was gevonden.

Stucwerk nissen

Achter de stellingen met gezelschapspellen, puzzels en waterpistolen had zich al die tijd een bijzondere (gang)muur verscholen. De gehele rechter bouwmuur op de begane grond bleek namelijk vanaf de voorgevel tot voorbij de achtergevel uit 1910 voorzien te zijn van stucwerk nissen.

Op basis van de ornamenten in de eerste drie nissen zouden we kunnen concluderen dat het stucwerk uit het begin van de achttiende eeuw moet stammen. De nissen zijn namelijk in Lodewijk XIV stijl gemaakt. Een stijl met zware symmetrische krul-ornamenten. Omdat de ornamenten vrij plat en sober zijn, zouden we hier te maken kunnen hebben met een vroeg voorbeeld of misschien een lokale stucwerker. Er zijn overigens geen namen bekend van lokale stukadoors uit de vroege achttiende eeuw. In het begin waren er vooral rondreizende stukadoors uit Italië.

Een bekend (rijker) voorbeeld van stucwerk in dezelfde stijl als in het Intertoys-pand, is aangetroffen in de tuinkamer van Oudegracht 247. Dat is daar waarschijnlijk aangebracht na de verkoop van het pand in 1721. Het overdadige stucwerk in de gang van Huize de Dieu, verderop aan de Langestraat, is weer een overgangsstijl tussen Lodewijk XIV en XV (ook wel rococo genoemd) en stamt uit 1744. Van dat stucwerk weten we dat het van de hand is van Hermanus van Gorcum, die voornamelijk in en rond Amsterdam werkte.

Vestibule

De eerste drie nissen lijken samen een vestibule te vormen. Met symmetrische opzet van twee smalle hoge nissen naast een bredere nis. Deze brede nis heeft dezelfde verhoudingen als een deur. Waarschijnlijk lag hier tegenover de ingang tot de voorkamer. De nissen wekten zo de illusie dat het pand dubbel zo breed was. Dit was een gebruikelijke indeling in de achttiende eeuw, waarin de voorkeur ontstond voor dubbel brede woonhuizen met een centrale gang.

De overgang naar de achterste nissen wordt gevormd door een nog achtergebleven oudere balk met een geprofileerd sleutelstuk. Op deze balk is duidelijk de afdruk te zien van een tussenmuur. De achterste nissen hebben geen ornamenten. Het zijn voornamelijk zeer strak vormgegeven rechthoekige en halfronde nissen zonder geprofileerde randen. Bovenin hangt wel een kenmerkend kelkje dat sterke gelijkenis heeft met de ornamenten van de voorste nissen.

Raadsel

Het is nog een raadsel hoe we deze nissen moeten duiden. Komen ze uit dezelfde periode? Liep de gang destijds nog verder door? Of is het gewoon een bijzondere uitmonstering van de ruimte? Opvallend is in elk geval dat de nissen gespiegeld liggen tegenover de schouw met twee kastnissen ernaast. Veel meer vragen dus dan antwoorden, maar het is nu wel duidelijk dat het pand waar ik ooit zo vaak kwam met mijn kinderen een rijke periode heeft gekend in de vroege achttiende eeuw. Toen ik mijn dochter liet zien wat er al die jaren schuil ging achter ‘haar’ schappen met spellen en speelgoed, was haar reactie: “Oh wow, dat is mooi! Hoe oud is dat? Dit blijft toch wel hè?”

Carolien Roozendaal, bouwhistoricus

Foto’s: Marcel Heijmans, architect Studio Architectura