Voormalig gemeentehuis Schermer werd woning voor 24 mensen met dementie

Succesvolle herbestemming De Wittenburg

Wie kent niet de Wittenburg? De tot de verbeelding sprekende negentiende-eeuwse herenboerderij met aangebouwde stolpschuur langs de Noordervaart in Stompetoren. Jarenlang, tot aan de fusie met Alkmaar in 2015, was hier het gemeentehuis van Schermer. En het heeft even geduurd, maar inmiddels heeft de Wittenburg een mooie nieuwe bestemming. Het pand is op een indrukwekkende manier verbouwd tot een huis voor 24 mensen met dementie. Mét behoud van de monumentale waarden en uitstraling. Het pand is weer een plaatje, zowel binnen als buiten. Wij spraken met de projectontwikkelaar, de architect en de nieuwe gebruiker: “Ik word elke ochtend al blij als ik hier de poort door rijd!”

De Wittenburg is de afgelopen twee jaar omgetoverd in een huis voor mensen met dementie. Met 24 appartementen en een centrale living met drie woonkamers die elk een eigen sfeer en doel hebben. De eigenaar is zorgorganisatie Wonen bij September die De Wittenburg, tijdens de verbouwing (begin 2021) overnam van Van Hollant.

De projectontwikkelaar: “De gemeente omarmde het plan meteen”

Projectontwikkelaar Bart de Jong : “Ik was voor zorgondernemer Van Hollant al bezig met een paar zorgvilla’s. Eerst in Assendelft en later ook in Heiloo. Toen ik zag dat De Wittenburg te koop stond, stelde ik voor om daar ook eens te kijken.

Samen met de architecten van TPAHG in Hoorn, die gespecialiseerd zijn in monumenten, hebben we toen het programma van eisen voor zo’n zorgvilla naast de tekeningen van het pand gelegd om te zien of we alles wel kwijt konden gezien de beschikbare volumes en oppervlakken.

We zagen dat we hier en daar wel wat concessies moesten doen aan de woonruimte, maar kwamen tot de conclusie dat dat ruimschoots wordt goedgemaakt door het mooie pand. Dus we kwamen er eigenlijk vrij snel uit.”

Egards

“En toen we met onze eerste schetsen naar de gemeente stapten, werden we daar met alle egards ontvangen. Er was daarvoor al een poging gedaan voor een herbestemming maar die kreeg geen bijval van de welstandscommissie. Maar deze keer was de toon meteen positief. Het leek alsof ze het plan met beide handen wilden aangrijpen.
Behalve het voorhuis met de prachtige monumentale plafonds, was er eigenlijk niet veel over van het historische pand. Alles was eruit gesloopt om het de functie gemeentehuis te kunnen geven. Het dak van de stolp had aan twee kanten schuine glazen wanden gekregen. En de stolp en het voorhuis waren een beetje aan elkaar geknutseld met een ongelukkige uitloop voor de lift.
Het eerste idee van architect Arne Peters was meteen heel mooi. Hij stelde voor om die afwijkende volumes weer in ere te herstellen. Zo is er een nieuwe lift en een nieuw trappenhuis gekomen en de verbinding bovenin, tussen stolp en voorhuis, is uitgevoerd in glas. Je kunt nu van een afstand de verschillende volumes aflezen, maar ze zijn wel goed met elkaar verbonden.”

Welstandscommissie

“Eigenlijk hebben we met alle opmerkingen van de Welstandscommissie en de monumentenadviseurs iets kunnen doen. We mochten uit één schuine verbinding van het vierkant een hap halen voor de realisering van de trap. Die trap en de lift tussen het voorhuis en de stolp zijn heel ingenieus ontworpen!
Een prachtige trap naar de zolderverdieping hebben we helaas weg moeten timmeren, want die ruimte was niet bruikbaar. Dus als er over honderd jaar weer een nieuwe bestemming komt voor het pand, gaan mensen die weer vinden. Het maakt wel deel uit van het monument!
De appartementen aan de voorkant hebben prachtige stucplafonds. En de badkamers, die goed toegankelijk moeten zijn, ook voor de verzorgers, staan er eigenlijk als losse elementen in.
De buitenkant van het pand hebben we kunnen laten zoals die was, waarbij de stolp wel nieuwe dakramen heeft gekregen. Daarbij is er rekening mee gehouden dat de meeste mensen zitten en dat je bijvoorbeeld ook vanuit je bed van het mooie uitzicht moet kunnen genieten.
Verder hebben we het pand van het gas af gehaald door gebruik te maken van bodemwarmte en warmtekoudeopslag.”

Leuk project?

“Ja, hartstikke leuk! Bij de meeste projecten loop je als projectontwikkelaar wel tegen weerstand aan. Of dat nu van omwonenden is of iets anders. Het is vaak ingewikkeld en met veel bezwaren. Bij dit project viel het om te beginnen al op dat gemeente het plan meteen omarmde. En dan zie je dus dat het vanaf de eerste klop op de deur tot en met omgevingsvergunning, binnen een halfjaar geregeld kan zijn. We hadden ook een principeverzoek ingediend voor een bijgebouw. We wilden de boomgaard een nieuwe functie geven met een gebouwtje ernaast voor activiteiten. Maar blijkbaar zaten ze daar niet op te wachten, want het duurde een jaar voordat er een reactie kwam. En uiteindelijk was het advies dan ook negatief.”

De architect: “Dit is voor ons een leuke puzzel”

Arne Peters van TPAHG Architecten in Hoorn raakte in 2019 betrokken bij het project: “Wij houden ons veel bezig met restauraties en herbestemmingen, dus vandaar dat we hiervoor werden benaderd. Zo’n zorgondernemer hanteert een bepaald concept met een x-aantal eenheden en bijbehorende algemene voorzieningen. En dan is het voor ons een leuke puzzel om dat op een passende manier in een monumentaal pand te krijgen.
In dit geval had je natuurlijk te maken met een voorhuis met daarachter een stolp. Dan is het wel een uitdaging om op een passende manier die verlangde wooneenheden erin te krijgen. Je hebt te maken met de piramidevorm van de stolp en natuurlijk het kenmerkende vierkant, waar dan weer ruimtes omheen moeten komen.”

Trappenhuis

“Wij wilden graag kunnen volstaan met één trappenhuis. Normaal gesproken hadden we in een situatie als deze een tweede vluchtroute moeten creëren met een extra trap en allerlei gangen. Maar dankzij de keuze voor een sprinklerinstallatie in alle ruimtes van het gebouw, was dat nu niet nodig.

Een andere uitdaging was dat door de aanwezigheid van twee verschillende panden, de verdiepingen niet op elkaar aansloten. Die hadden allemaal verschillende niveaus. De enige manier om dat op te lossen was het trappenhuis en de lift precies in de aansluiting van die twee gebouwen te maken. De trap gaat gewoon langs alle niveaus en de lift kan overal stoppen en je kunt er aan twee kanten in en uit. Zo hebben we een mooie situatie gecreëerd op die overgang van voorhuis naar stolp, met een fraaie houten trap. Het was trouwens nog een hele opgave voor onze restauratiespecialist Ruud Maas om ervoor te zorgen dat alle optreden precies even hoog werden. Dat is belangrijk om soepel een trap op en af te kunnen lopen.”

Provinciaal monument

“En dan hadden we natuurlijk ook te maken met de eisen die horen bij een provinciaal monument. De historische elementen moeten uiteraard gewaarborgd worden. Dus we hebben van het begin af aan al onze ideeën doorgenomen met de monumentenadviseurs van de gemeente. Het werkt voor ons het beste als je iemand meeneemt in de ontwikkeling van een plan. Dan kun je ook de verschillende overwegingen voorleggen. Dat ging allemaal in goed overleg.

De welstandscommissie had nog wel een opmerking over de Velux vensters in de daken van de stolp. Ze wilden een wat natuurlijker uitstraling, dus de ramen iets minder keurig op een rij. Maar dat was prima op te lossen.”

En die hap uit het vierkant, waar Bart het over heeft?

“Ja, dat was voor het trappenhuis. We hadden alles ingemeten en digitaal uitgewerkt, maar er bleek toch een afwijking te zijn die we over het hoofd hadden gezien. En dat was een schoor (schuine ondersteuningsbalk, red.) van het vierkant. Maar daar hebben we in overleg met de monumentenadviseur gelukkig een goede oplossing voor gevonden.”

Trots op het resultaat?

“Ja, zeker! Het pand stond al jaren leeg. En dit is ook meteen een heel mooie functie voor het pand, in die prachtige groene omgeving!”

De gebruiker: “Mag ik in dit huis werken?”

Marleen Jaspers is als leidinggevende voor het zorgpersoneel van De Wittenburg in dienst bij Wonen bij September: “We zijn een paar maanden geleden van start gegaan en zo langzamerhand worden steeds meer appartementen bewoond. Dan doen we bewust stap voor stap.
Toen half december 2021 de eerste potentiële bewoners kwamen kijken, stond het pand nog helemaal leeg. We moesten de gemeenschappelijke ruimtes nog inrichten. Maar ook toen al was iedereen enthousiast over de sfeer. En dat is alleen maar versterkt nu alles is ingericht.
Van binnen is het eigenlijk behoorlijk modern maar wel met de allure van een monumentaal pand en met die prachtige details! Dat geeft een mooie sfeer en daar geniet iedereen elke dag van. Ook de mensen die er werken, uiteraard.”

Traplopen

“Wat ik zelf heel leuk vind, zijn bijvoorbeeld die niveauverschillen tussen boerderij en woonhuis. Er zijn dus allemaal trappetjes. Soms van maar vier treden. Maar daarmee kunnen we mensen wel stimuleren om de trap te blijven gebruiken. Het is namelijk goed om zoveel mogelijk in beweging te blijven. En na die vier treetjes kun je dan weer even uitrusten, want dan ben je alweer op een nieuw niveau.

Maar ook die vide in het vierkant van de stolp is prachtig, dat vindt iedereen! Die maakt het sfeervol maar ook luchtig. En door het verschil in kamers kunnen mensen echt kiezen wat ze mooi vinden. Wil iemand bijvoorbeeld echt een appartement of liever alleen een slaapkamer? In dat laatste geval kiezen mensen sneller voor een kamer met schuin dak. Alle kamers bieden zo hun eigen unieke mogelijkheden. Je richt het in met je eigen spullen en het is meteen een prachtige plek waar je je echt thuis voelt. Ook als je hier werkt! Ik word al blij als ik ’s morgens door de poort rijd. Mag ik in dit huis werken, denk ik dan!

Ik vond het trouwens ook heel inspirerend om tijdens het interview een rondje door het pand te lopen met de architecten. Nu weet ik bijvoorbeeld dat het merkteken W op de schuine balken in één van de kamers niet voor Wittenburg stond, zoals ik dacht, maar voor west. En ja hoor, toen we in de kamer aan de andere kant gingen kijken, ontdekten we daar de O van oost…”

Het monument

De voormalige herenboerderij de Wittenburg werd in 1889 ontworpen en gebouwd door aannemer Johannes Hille. Het is een voorhuis met een aangebouwde stolpschuur van het Noord-Hollandse type.
De Wittenburg is een provinciaal monument met zowel cultuur- als architectuurhistorische waarde. Het pand wordt beschouwd als een gaaf bewaard voorbeeld van de rijke landelijke bouwkunst uit de negentiende eeuw.

Interview: Judith Flapper