Toren Grote Kerk Schermerhorn vanaf nu beklimbaar
“Bij helder weer zie je het IJsselmeer en het Alkmaardermeer”
In het weekend kun je er koffiedrinken. Dorpsbewoners vieren er hun feesten. En er zijn steeds meer concerten, voorstellingen en andere evenementen. De Grote Kerk van Schermerhorn is een bezoekje waard. Al is het alleen al voor de prachtige zeventiende-eeuwse gebrandschilderde ramen die de geschiedenis van de omgeving verbeelden. Binnenkort wordt het nog mooier, want dan kun je ook de toren beklimmen. Wij spraken met Gerard Berkhout en Gerard van Baar van het bestuur van de Stichting Grote Kerk Schermerhorn: “De beloning is het fantastische uitzicht!”
Het heeft even geduurd maar vanaf mei kun je met kleine groepjes de toren van de kerk van Schermerhorn beklimmen. Gerard Van Baar en Gerard Berkhout, voorzitter en penningmeester van de Stichting Grote Kerk Schermerhorn, zijn enthousiast. Hier hebben ze jaren op gewacht. In 2017 was er een ingrijpende restauratie en in datzelfde jaar zijn er ook nieuwe trappen, of eigenlijk ladders, gemaakt voor de toren. Die voldeden alleen niet aan de toch strenge eisen die gelden als je groepen mensen mee naar boven wilt nemen. Dus er kwamen nieuwe stevige trappen en een goed doordacht veiligheidsplan.
(Tekst gaat verder onder de foto’s)
Veilig
“Ouderen uit het dorp zeggen allemaal dat ze vroeger gewoon met de klas naar boven gingen,” vertelt Gerard van Baar, voorzitter van de stichting. “Veilig of niet veilig, daar werd niet over nagedacht. Niet dat we terug zouden willen naar toen hoor. Er is nu heel veel zorg aan besteed, dat is echt subliem gedaan. Het was best riskant om naar boven te gaan, ook voor de vrijwilliger die op landelijke feestdagen de vlag uithangt.”
Gemeente
De kerktoren is, in tegenstelling tot de rest van de kerk, in eigendom van de gemeente. Gerard Berkhout: “Dat is in de tijd van Napoleon gebeurd hè? Toen zijn eigenlijk de torens van alle kerken in beslag genomen door de overheid. Als uitkijkpost in tijden van oorlog, maar ook voor kadastraal landmeten. En de gemeente Alkmaar heeft dus die losse trappen uit 2017 vervangen door een heel mooi nieuw trappenstelsel.”
(Tekst gaat verder onder de video)
Van Baar: “En wij moesten regels opstellen om veilig naar boven te gaan. Dat je met groepjes van maximaal acht gaat, bijvoorbeeld. En dat je tijdens de klim steeds op elkaar wacht. Je kunt elkaar niet passeren. Daar is het, zeker meer naar boven, veel te krap voor. En als je naar beneden gaat, dan moet dat met je gezicht naar de trap toe. Daarnaast zorgen wij ervoor dat de vrijwilligers die de groepjes begeleiden, allemaal een BHV-diploma hebben voor bedrijfshulpverlening.”
Van Baar: “We kunnen niet wachten om mensen mee naar boven te nemen. Het uitzicht is echt adembenemend!” Berkhout: “Bij helder weer zie je niet alleen het IJsselmeer maar ook het Alkmaardermeer!”
(Tekst gaat verder onder de foto’s)
Luidinstallatie
Het installeren van een nieuw trappenhuis was niet het enige wat de afgelopen periode in de toren gebeurde. De gemeente Alkmaar gaf ook opdracht aan Koninklijke Eijsbouts, de gieterij in Asten, om de luidinstallatie van de twee zeventiende-eeuwse klokken in de toren te restaureren.
Net op tijd, volgens Jaap Leyten van Koninklijke Eijsbouts: “De luidassen, waar de klokken dus aan hangen, bleken doorgerot te zijn. Om te kijken wat de staat was, moesten we ze eerst van roest ontdoen. En toen ze uit de straalcabine kwamen, bleek eigenlijk dat er weinig van over was. We hebben dus twee nieuwe assen gemaakt uit nieuw staal, identiek aan de oude assen. In tegenstelling tot de klokken, waren die niet historisch. Die zijn waarschijnlijk halverwege de vorige eeuw gemaakt.”
Hoewel Eijsbouts een klokkengieterij is, zijn de klokken niet mee naar Brabant gegaan: “Die zijn tijdens de werkzaamheden in de toren gebleven en op steunbalken geplaatst in de klokkenstoel. We hebben wel nieuwe klepels gemaakt, uit staal gesmeed. En we hebben een nieuwe motor geleverd voor de klok die elektronisch wordt geluid, de andere wordt met de hand geluid.”
Inmiddels is de hele klus geklaard. De klokken hebben hun klepels terug en hangen aan de nieuwe luidassen. Het vertrouwde geluid in het dorp is terug. Van Baar: “Als je trouwens ziet hoeveel er al gerestaureerd is aan die klokken. Alleen al in de laatste honderd jaar is er al twee keer een nieuwe klepel aangebracht. Het originele uurwerk uit de toren is als schroot verkocht in 1950. Nu hebben we een elektronisch uurwerk, dus de wijzers geven straks wel de exacte tijd aan. En die zijn ook al eens vervangen, want de oude wijzers hangen hier in de kerk.”
Huiskamer voor het dorp
Kerkgebouwen zijn een belangrijk onderdeel van het landschap in onze gemeente. Dat zou er heel anders uitzien zonder deze vaak markante bouwwerken. Maar hoe bewaar je deze gebouwen voor de toekomst, ook als ze minder of zelfs helemaal niet meer gebruikt worden voor religieuze bijeenkomsten? Dat is de vraag waar de kerkenvisie om draait. En de Grote Kerk van Schermerhorn is een mooi voorbeeld. Hier worden geen kerkdiensten meer gehouden, maar er gebeurt van alles. Het is een soort huiskamer voor het dorp. Je kunt de ruimte huren voor festiviteiten. En er zijn steeds meer culturele evenementen die het mooie decor van de kerk kiezen voor hun voorstelling of optreden. Dat vraagt wel de vrijwillige inzet van een hoop enthousiaste mensen.
Exploitatie
Van Baar: “De kerk is van Stadsherstel Amsterdam maar het is onze taak om de kerk te exploiteren. We zijn met een team van dertig mensen die met elkaar de kerk levend houden.”
Berkhout: “En daarin hebben we de afgelopen twee jaar veel stappen gezet. Er zijn commissies en teams samengesteld met elk een eigen thema. Zoals communicatie, programmeren, onderhoud, gastvrouwen en gastheren, rondleiders, schoonmaak, hand- en spandiensten, enzovoort. Eigenlijk ontvangen we negentig procent van de inkomsten voor de kerk uit culturele evenementen. Daarnaast hebben we dan nog de verhuur en het kerkcafé, de horeca. Die is in de zomer iedere zaterdag en zondag open en als de kerk gebruikt wordt door groepen.”
Van Baar: “Voor het dorp is de kerk bijna de enige plek om iets te vieren. Er wordt getrouwd en er wordt gerouwd. En dat is dus naast alle andere activiteiten die open zijn voor iedereen.”
(Tekst gaat verder onder de foto’s)
Lukt dat een beetje, met die exploitatie?
Van Baar: “Stadsherstel, de eigenaar van de kerk, denkt gelukkig heel erg mee. Zo hebben ze in de coronaperiode geen huur gevraagd. Maar ja, de energielasten zijn inmiddels verdrievoudigd en daar is weinig aan te doen.”
Berkhout: “Dan draai je toch verliezen, het is dus niet zo makkelijk, al met al.”
Van Baar: “Het zou natuurlijk mooi zijn als er straks veel belangstelling komt voor het beklimmen van de toren. Weet je wat me leuk lijkt? Een lijstje van kerken in Noord-Holland waar je de torens kunt beklimmen. En dan bijvoorbeeld een stempelkaart, zodat het een uitdaging wordt voor mensen om die kaart vol te krijgen.”
Hoe raakten jullie zelf eigenlijk betrokken bij de kerk?
Van Baar: “Nadat ik vier jaar geleden met pensioen ging, heb ik eerst nog een paar jaar gewerkt. Vervolgens kwam ik Gerard Berkhout tegen bij een wandeling over de dijk en die vroeg of ik geen zin had om voorzitter te worden van de stichting Grote Kerk Schermerhorn.”
Gerard Berkhout was toen al een aantal jaren bij de stichting betrokken: “Rond 2010 ben ik penningmeester geworden in het bestuur. En dat ben ik gebleven tot na de verbouwing in 2017.
Die verbouwing hebben we trouwens voor een groot deel te danken aan een voormalige dorpsgenoot, Jan Gijsbert Oudt. Ik moest als penningmeester opeens bij de Rabobank komen. En toen bleek dus dat meneer Oudt was overleden en dat hij een behoorlijk legaat had nagelaten aan de Grote Kerk. Dat was in 2016. Als je iets wilt, moet je vaak eerst zelf zorgen voor de helft van het geld, voordat de provincie er subsidiegeld in stopt. Schermerhorn is eigenlijk van oudsher een armeluisdorp. Maar juist daardoor is deze kerk zo mooi bewaard gebleven. Er was gewoon geen geld voor aanpassingen.
De traditionele kerkbanken zijn er trouwens wel uit gehaald. Anders wordt het wel heel moeilijk om iets leuks te organiseren in zo’n kerk.
Pensioensfeest
Na de verbouwing in 2027 kwam de kerk in handen van Stadsherstel Amsterdam. Dat was een hele geruststelling. Daar zit een grote organisatie achter, dus ook financieel werd er toen veel meer mogelijk. Ik heb mezelf toen teruggetrokken uit het bestuur, want ik vond het wel weer even genoeg. Tot ik een paar jaar geleden bedacht dat ik mijn pensioensfeest hier wilde vieren. Toen bleek dat er eigenlijk weer nieuw leven in het bestuur moest komen. En toen ben ik er weer in gestapt, ook weer als penningmeester. En nu Gerard van Baar de functie van voorzitter op zich heeft genomen, is het bestuur weer compleet.”
Van Baar: “Het is eigenlijk gek, want ik woon nu 45 jaar in dit dorp en daarvan heb ik me 43 jaar nooit druk gemaakt over die kerk. Door mijn kleinkinderen ging het al wat meer leven. Die wonen ver weg en als ik ze dan ophaalde, was de toren van de Grote Kerk altijd het ijkpunt, dan waren we er bijna. En sinds ik in het bestuur zit, ben ik in de geschiedenis gaan duiken. Ik wil dan ook echt het naadje van de kous weten. Ontzettend leuk vind ik dat. Eén van onze vrijwilligers heeft zich helemaal op die geschiedenis geworpen, maar we liepen op een gegeven moment vast in het archief. Alle stukken van de voormalige Hervormde gemeente zijn opgenomen in Regionaal Archief Alkmaar. Maar daar zit een slot op, want die mogen officieel pas na 75 jaar openbaar worden. Dan moet je dus eerst toestemming hebben, maar waar klop je dan aan? Want de Hervormde gemeente bestaat niet meer in Schermerhorn…
Archieven
Berkhout: “Juist uit de archieven komt veel informatie die we voorheen niet hadden. Neem bijvoorbeeld de diaconie, dat is de eerste ruimte in de toren boven de ingang. Onze rondleiders vertelden altijd dat dat vroeger ook een gevangenis was geweest. Totdat kerkkenners hadden gezegd dat dat niet klopte. Uiteindelijk ontdekten we in het archief dat de gemeente ooit arrestantenverblijven had laten bouwen in de diaconie. Dus het klopte toch dat daar een tijdlang cellen zijn geweest.”
Van Baar: “Dat stond in het bestek voor openbare aanbesteding van de renovatie van de toren uit 1950. Opgesteld door architect A.A. Kok te Amsterdam. Daarin las ik ook dat de klokken oorspronkelijk een kwart slag gedraaid hingen, aan de houten balken.”
Nog één laatste vraag: hebben jullie zelf een kerkelijke achtergrond?
Van Baar: “Ja, haha, maar wel allebei katholiek. Laten we niet in hokjes denken. Ik vind het wel leuk om nu actief te zijn in een oorspronkelijk protestantse kerk, maar dit monument is er voor iedereen. Het is de gemeenschapszin, die ons jongs af aan bekend is en die ons drijft!”
Judith Flapper
Toren beklimmen
Ook de toren van de Grote Kerk in Schermerhorn beklimmen?
Meld je aan via de website van de kerk.
Erfgoed Magazine Alkmaar 72 lente editie
Meer over de Grote Kerk Schermerhorn
20 stuijvers boete voor snijden in de kerkdeur
Nieuwe luidinstallatie voor Grote Kerk Schermerhorn
Grote Kerk Schermerhorn
Grote Kerk Schermerhorn kerkenpaspoort
