Studio Ro Smit brengt samen met jongeren oude ambachten tot leven

Alkmaarse archeologen aan het woord in 12-delige podcastserie

Onze archeologen zitten vol met verhalen. Geef ze één van hun vondsten in handen en ze vertellen je van alles over de geschiedenis van Alkmaar aan de hand van dat ene voorwerp. Dat ontdekte social designer Roland Smit ook toen hij bezig was met ‘Alkmaekers’. Vanuit het idee het ambachtelijke erfgoed van Alkmaar terug te brengen naar deze tijd. Het werd een prachtig project waarbij jongeren met autisme niet alleen oude ambachten doen herleven maar ook een podcastserie maakten met de archeologen van team Erfgoed Alkmaar in de hoofdrol. Het werd een wandeling door de geschiedenis die begint met een expositie die vanaf april te zien is in de entree van Stedelijk Museum Alkmaar.

Roland Smit van Studio Ro Smit houdt zich als social designer bezig met maatschappelijke vraagstukken: “Ik ben in 2010 afgestudeerd met ‘Wolwaeren’. Dat is een systeem om ruwe scheerwol te verwerken tot een product, dat ik heb ontwikkeld op Texel. Ik had namelijk ontdekt dat wol de laatste jaren een bijproduct was geworden voor de boeren. Terwijl het vroeger zo belangrijk was. Het aantal schappen op Texel is nog steeds gelijk, het is een belangrijk export product, maar de wol kun je vaak gratis langs de weg afhalen. Ik ben me af gaan vragen wat je kunt doen om weer iets met die wol te maken, om er weer een lokaal product van te maken.

Vervolgens ben ik een halfjaar intern geweest bij het Maartenshuis van de Raphaelstichting om te kijken welke rol mensen met een beperking daarin zouden kunnen spelen. Daar zag ik dat mensen met autisme vaak heel precies werken en dat bijvoorbeeld mensen met Down weer heel enthousiast kunnen zijn. Zo ben ik gaan zoeken naar een manier waarop je die verschillende talenten kunt benutten. Ik ontwikkelde verschillende soorten garens, waarvan sommige dus gewoon te dik waren voor gewone weefgetouwen. Dus ik ontwikkelde ook een eigen weefgetouw.”

(Tekst gaat verder onder de foto’s)

Samenwerking

“En toen ben ik gaan zoeken naar samenwerkingsvormen. Voor mij is ethiek gelijk aan esthetiek, hoe het product tot stand komt, is voor mij net zo belangrijk als hoe het eruit ziet. Maar ook respect voor de grondstoffen stond voor mij centraal. En voor de gemeenschap, waarin iedereen weer een rol moet krijgen.

Vanuit die gedachte heb ik de afgelopen jaren veel projecten opgezet, over de hele wereld, onder de noemer Wolwaeren. Tot ik in de coronaperiode opeens nergens meer terecht kon. Maar dat was juist interessant. Want wij waren hier dus blijkbaar zo afhankelijk geworden van Azië voor onze producten! We waren bijna niet meer in staat om dingen zelf te maken. Ik ging me afvragen hoe het eruit zou gaan zien als we hier in Alkmaar gewoon weer dingen gingen maken zoals vroeger.”

Smederij

“Ik kom zelf oorspronkelijk uit Alkmaar. Mijn overgrootouders hadden een mooie smederij aan de Noordervaart. Zie je, het is niet toevallig dat ik Smit heet. En mijn grootouders hadden een schilderswerkplaats aan de Laat. Ik kom dus echt uit een makers-ambachtenfamilie.

En ik weet nog de verhalen van mijn opa die vertelde dat alles vroeger gemaakt kon worden in de stad. Was er iets kapot, dan ging je gewoon even naar die en die en dan werd het weer gemaakt. Alles, creëren, recreëren, wonen en werken gebeurde gewoon allemaal in de binnenstad. Ik vroeg me af waarom er niets meer terug te vinden was van al die verhalen in de stad. Ik schreef een plan over het herontdekken van de makersgeschiedenis in Alkmaar en daar kreeg ik subsidie voor in de vorm van de Makersimpuls.”

(Tekst gaat verder onder de foto’s)

Archeologen

“Zo kwam ik ook in contact met de gemeentelijke archeologen van het team Erfgoed. En toen ontdekte ik dat er nog enorm veel kennis aanwezig is over die ambachten die vroeger in de stad werden uitgevoerd! Als je die verhalen hoort, dan ga je meteen aan. Dat spreekt zo tot de verbeelding! Ik ging dus kijken hoe je op basis van hun verhalen het nieuwe erfgoed zou kunnen ontwikkelen.

Ik ben gaan samenwerken met Kopzorg en ging aan de slag met een groep jongeren binnen het autistische spectrum. Met elkaar hebben we eerst de verhalen opgehaald bij de archeologen, om zo de makersgeschiedenis in beeld te brengen. We begonnen met de leerlooierijen aan de Langestraat en van daaruit zijn we de hele stad gaan ontdekken. En zo kwamen ook thema’s naar boven als circulariteit en empowerment. Dat lijken nieuwe termen, maar dat was destijds ook heel gewoon. Als de koeien werden geslacht, gingen de huiden naar de leerlooierij en de hoorns werden gebruikt voor het zogenoemde slibwerk. Dat hield in dat ze er een gaatje in maakten om vervolgens de hoorn met klei te vullen en daarmee te tekenen op aardewerk. Ik vond het gewoon te gek om dit soort dingen te horen. Die verhalen moeten worden doorverteld!

Dus ik ben met de deelnemers van Alkmaekers alles gaan vastleggen. Alles wat we hoorden, zijn we opnieuw gaan illustreren, op basis van afbeeldingen uit de archieven.”

Podcast

“Vervolgens zijn we de podcast gaan maken waarin de jongeren voor elk onderwerp in gesprek zijn gegaan met één van de archeologen. Steeds op de plek waar de vondst was gedaan die in die aflevering besproken werd. En al die afleveringen samen vormen nu de stadswandeling. Jan Sprenkeling, één van de Alkmaekers, tekende daarvoor een kaart, gebaseerd op stadsplattegrond van Cornelis Drebbel van 1597. Die heeft op die kaart huisje voor huisje in beeld gebracht. En dat is ook nu weer gebeurd, maar dan met de situatie van nu. En Berend Bos maakte verfijnde illustraties van alle besproken ambachten.

Vervolgens bedachten we dat er een startpunt moest komen voor de wandeling. Een plek waar we meteen die besproken vondsten konden laten zien. Zo willen we de bezoekers van de stad op een andere manier naar de stad laten kijken.”

Expositie

“We hebben een expositie ontwikkeld voor Stedelijk Museum Alkmaar. Bewust in de entree, want hij moet voor iedereen gemakkelijk toegankelijk zijn. Daar zie je dus de vondsten en de tekeningen van Berend en je kunt ook de podcast beluisteren en de wandeling doen.

De wandeling leidt je langs een aantal unieke punten, zoals bijvoorbeeld de voormalige scheepswerf bij de Accijnstoren. Daar stond ooit de allereerste houtzaagmolen waar bomen opeens heel snel verzaagd konden worden tot planken en balken. Dat bracht de VOC destijds in een stroomversnelling. Het begin van de industrialisatie, zeg maar.

De wandeling eindigt in de Maekplaats waar wij dus werken aan het nieuwe erfgoed van Alkmaar. Hier weven we de stoffen voor onder andere de wollen dekens en de kussens die we maken. We maken linnen van Zeeuws vlas en dat verven we met pigmenten uit de stadstuin die beheerd wordt door Kopzorg. Nee, bijna niemand weet van die tuin. Het is dat ik daar vroeger in de buurt woonde en erop uitkeek… Maar de entree is achter de poort van de fietsenstalling aan de Ridderstraat.”

Stedelijk Museum Alkmaar

De expositie Alkmaekers is tot en met 2025 te zien in de entree van Stedelijk Museum Alkmaar. In de museumwinkel zijn items te koop uit de Alkmaekers collectie en routekaarten voor de wandeling. Hier is ook de podcastserie te beluisteren die gemaakt is met de gemeentelijke archeologen.