Studenten Bouwkunde duiken in toekomst Alkmaarse kerken

“Super vet om te zien, die klokkentoren van de Grote Kerk”

Hoe bewaren we de kerken in de gemeente Alkmaar voor de toekomst? Ook als daar minder of zelfs helemaal geen religieuze activiteiten meer plaatsvinden? Een groep derde- en vierdejaarsstudenten Bouwkunde van Hogeschool InHolland ging met die vraag aan de slag. Rond diezelfde vraag is de afgelopen jaren samen met kerkbesturen en betrokken partijen een kerkenvisie opgesteld. Een levend document dat eigenlijk nooit klaar is. Al is het alleen al omdat er voor elke kerk weer andere antwoorden zijn. Vandaar dat een frisse blik van studenten bouwkunde bij veel kerkbesturen best welkom is.

Toen Miriam Uitterhoeve, docent Bouwkunde aan Hogeschool InHolland hoorde over de kerkenvisie rondom het behoud van de kerken voor de gemeente Alkmaar, zag ze meteen mogelijkheden voor haar studenten: “Ik zag er wel een leuke studieopdracht in. En niet alleen voor mijn eigen vak Ontwerpanalyse, maar ook voor de vakken Vastgoedonderhoud en Herbestemmen van de opleiding Bouwmanagement en Vastgoed. De vakgroep Erfgoed van de gemeente was enthousiast over het idee. Zij plaatsten meteen een oproep op het Kerkenplatform (een voor iedereen toegankelijk platform in het kader van de kerkenvisie, red.). En daar werd door elf kerkbesturen positief op gereageerd. Dat betekende dus dat elf kerken het wel zagen zitten om studenten te ontvangen voor onderzoek in hun kerk. Nu is dit natuurlijk ook best laagdrempelig. Het gaat om studie, dus er zit geen druk op voor de kerken, maar je krijgt wel ideeën aangereikt waarvan je misschien denkt: ‘oh ja, zo kun je het ook bekijken’.

Ontwerpanalyse

Begin september was de kick of in de Vrijheidskerk aan de Hobbemalaan. Vervolgens werden groepjes van drie studenten (voor elk vak één) gekoppeld aan de kerken. Voor het vak Ontwerpanalyse deden vierdejaarsstudenten vervolgens onderzoek naar het ontwerp van de hen toegewezen kerk. Waarbij ze keken naar context, gebruik, typologie, compositie en constructie. 

(Tekst gaat verder onder de foto’s)

Floor Pastoor deed dit voor de Grote Sint Laurenskerk: “Super leuk! Je kreeg een kerk toegewezen, maar als ik had mogen kiezen, had ik zeker de Grote Kerk gekozen!
Voor mijn opdracht moest ik erachter zien te komen wat de ontwerper destijds voor ideeën en gedachtes had bij het ontwerp. Daarvan moest ik een hypothese maken. De stijl van de Grote Kerk is Brabants gotisch en ik heb gekeken hoe hij die stijl in de kerk heeft verwerkt. Dan ga je kijken per onderdeel. Hoe ligt de kerk in de stad, bijvoorbeeld? En dan ontdek je dat in gotische kerken het koor altijd naar het oosten is gericht. Het koor was de belangrijkste plek en in het oosten komt de zon op. Dat staat symbool voor het licht van Christus.”

En wat was volgens jou de gedachte van de architect?

“Nou die was eigenlijk vooral gebaseerd op het materiaalgebruik. De materialen werden voornamelijk uit Brabant gehaald, gewoon omdat het te duur was om het elders vandaan te halen. Dat was ook één van de redenen dat er een houten tongewelf is. Dat was wat eenvoudiger en sneller te bouwen dan een tongewelf van steen. Door die praktische omstandigheden werd de kerk automatisch Brabants gotisch. Een typisch kenmerk hiervan is bijvoorbeeld het koolbladkapiteel (een kapiteel is het kopstuk van een zuil en een koolbladkapiteel is versierd met abstracte bladvormen, red.)

Kende je de Grote Kerk al?

“Nee, ik kom zelf uit Haarlem en was hier nog nooit in de Grote Kerk geweest. Maar ik vond hem super mooi! Ik kreeg een uitgebreide rondleiding, waarbij ik zelfs helemaal bovenin bij de klokkentoren mocht kijken. Dat was echt super vet om te zien.”

Onderhoud en herbestemming

Terwijl Floor bezig was met haar ontwerpanalyse, onderzochten derdejaars studenten voor het vak Bouwmanagement en Vastgoed de bouwkundige staat van het gebouw. Met als resultaat een bouwkundige analyse, een conditiemeting en een meerjaren onderhoudsbegroting.  

Als besluit gaan dezelfde derdejaars studenten nu voor het vak Herbestemming aan de slag om de mogelijkheden voor herbestemming te bestuderen. Hierbij maken ze onder meer gebruik van hun eigen onderzoek en van de ontwerpanalyses van de vierdejaars studenten. Hiervoor gaan ze ook te rade bij betrokken partijen en buurtbewoners.

Als jij je fantasie de vrije loop zou laten, zie jij dan nog nieuwe mogelijkheden voor het gebruik van de Grote Kerk?

“Nou, ik zou die maatschappelijke functie die de kerk nu heeft, zeker behouden. Hij ligt ook zo mooi tussen de culturele instellingen!”

Leuke opdracht?

“Ja, heel leuk, ik kreeg er een 9 voor!” (Tekst gaat verder onder de foto’s)

Laurentiuskerk Oudorp

Ook de Laurentiuskerk in Oudorp was één van de kerken die zich aanmeldden om studenten te ontvangen voor onderzoek. Wilbert Groot van de locatieraad is positief: “Bij het startmoment in de Vrijheidskerk, maakten we kennis met het groepje dat zich zou bezighouden met onze kerk. Na nog een les op school waarin de opdracht verder werd toegelicht, kwamen ze bij ons op bezoek. We hebben ze rondgeleid en van alles toegelicht. En we hebben ze een paar documenten meegegeven. Het ene was een beschrijving van de Rijksoverheid waarin de in totaal dertien rijksmonumenten worden belicht die hier op het terrein staan. Dat is inclusief de kerk. En we hadden nog een recent rapport van de Monumentenwacht. Die komt eens per twee jaar langs om te kijken hoe het gebouw ervoor staat en of er op korte of langere termijn iets moet gebeuren.

De studenten waren erg enthousiast. Dat kennen we van Open Monumentendag. Mensen lopen of fietsen wel eens langs de kerk en dan denken ze, oh ja, een kerk. Maar als ze hier binnenkomen en zien hoe het eruit ziet, valt hun mond open van verbazing. We zijn ook boven geweest met de studenten, zodat ze de dakconstructie konden zien. Met al die informatie en de foto’s die ze gemaakt hebben, gingen ze op pad om het eerste deel van hun opdracht uit te werken. En straks volgt het onderzoek over een eventuele herbestemming. Daar zijn we erg nieuwsgierig naar.”

Middellange termijn

“Dat is iets wat voor ons misschien nog niet speelt op de korte termijn, maar wel op de middel lange termijn. We weten nog niet of we deze locatie als parochie nog lang kunnen houden. Stel dat je het gebouw moet onttrekken, wat ga je er dan mee doen als er geen vieringen meer zijn? En met de rest van het complex? Ik zit zelf in het regiobestuur Samenwerkingsverband Katholieke kerken en van daaruit heb ik een groot deel meegemaakt van het traject voor de herbestemming van de Josephkerk. Dat zijn uiteindelijk woningen geworden, maar daar gaat wel een heel proces aan vooraf, waarbij ook heel wat water door de zee moet. Het lijkt me niet makkelijk om iets te verzinnen voor de Laurentius. Ik kan me namelijk niet voorstellen dat je die andere twaalf monumenten gaat loskoppelen van de kerk… Maar gelukkig is het nog niet zo ver. We wachten het resultaat van het onderzoek van de studenten in spanning af.”

Expositie

Van alle producten die de studenten Bouwkunde maken op basis van hun onderzoeken in de elf deelnemende kerken, wordt een expositie samengesteld. Die is voor iedereen gratis te bezichtigen…

Terug naar het overzicht met artikelen van Erfgoed Magazine Alkmaar 68