Strijd tegen de waterwolf
Jan Adriaenszn Leeghwater (1575-1650)
Jan Adriaenszn Leeghwater was leergierig. Hij had een brede belangstelling en een grote fantasie. Eigenschappen die hem goed van pas kwamen in de rest van zijn leven. Behalve molenmaker werd hij ook waterbouwkundige. ‘Vernufteling’ noemde hij zichzelf, omdat de titel ‘ingenieur’ in die tijd nog niet bestond. De vernufteling Leeghwater was voortdurend bezig om dingen te verbeteren. Of het nu ging om molens, sluizen of carillons, telkens weer slaagde hij erin om vernieuwingen aan te brengen, waardoor ze nog beter functioneerden. Leeghwater maakte naam op verschillende terreinen en werd een gewild adviseur.
Als Jan wordt geboren in 1575 is De Rijp is niet meer dan een gehucht. Hij is de derde zoon van het echtpaar Symonszn. Eerder zagen zijn broers Symon en Adriaen het levenslicht. Zoals gebruikelijk in die tijd krijgt Jan de achternaam Adriaenszoon, naar zijn vader.
Vader Symonszn. is timmerman. Jan leert zijn vak in de werkplaats aan het Westeinde van het dorp. Omdat hij een fascinatie heeft voor molens, bekwaamt hij zich al snel als molenbouwer. Hij geeft zijn ogen goed de kost, bedenkt verbeteringen aan de molens en bouwt uiteindelijk een eigen molen die olie uit koolzaad weet te persen.
Bijschrift eerste foto: Zwartwit fotokaart met huizen aan het Westeinde, gezien vanaf het Wollandje. Het vierde huis van rechts is het zogenaamde Leeghwaterhuis, gesloopt in 1964. In dat huis zou volgens de overlevering Jan Adriaansz Leeghwater hebben gewoond. Uit de beeldbank van Regionaal Archief Alkmaar.
‘Vernufteling’
Jan Adriaenszoon krijgt in zijn jonge jaren vooral bekendheid met een truc waardoor hij lange tijd onder water kan blijven. Deze uitvinding wekt de belangstelling van de prinsen Maurits en Hendrik en levert hem in 1605 een octrooi op. Een jaar later geeft ‘Jan, de vernufteling’ een demonstratie op de kermis van Amsterdam. Onder de toeschouwers is de rijke Amsterdamse koopman Dirck van Oss. Hij is één van de oprichters van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC). Als hij zijn plan om de Beemster droog te malen in daden omzet, vraagt hij Jan Adriaenszn als adviseur om toezicht te houden op de molenwerken.
(Tekst gaat verder onder de foto’s)
Leeghwater maakt naam
Jan Adriaenszoon krijgt in zijn jonge jaren vooral bekendheid met een truc waardoor hij lange tijd onder water kan blijven. Deze uitvinding wekt de belangstelling van de prinsen Maurits en Hendrik en levert hem in 1605 een octrooi op. Een jaar later geeft ‘Jan, de vernufteling’ een demonstratie op de kermis van Amsterdam. Onder de toeschouwers is de rijke Amsterdamse koopman Dirck van Oss. Hij is één van de oprichters van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC). Als hij zijn plan om de Beemster droog te malen in daden omzet, vraagt hij Jan Adriaenszn als adviseur om toezicht te houden op de molenwerken.
Waterbouwkundige
Maar Leeghwater maakt vooral naam als waterbouwkundige. De roem snelt hem vooruit. In eigen land wordt hij regelmatig ingehuurd. Hij is ook adviseur in de Schermer, de laatste grote droogmakerijen in Holland boven het IJ.
Maar ook in het buitenland weten ze hem te vinden. Hij reist per koets en boot naar Duitsland, België, Frankrijk, Letland en Engeland.
Waterwolf
Het bestrijden van de ‘waterwolf’ – het wassende water – blijft zijn hele leven zijn grootste passie. In 1650 overlijdt Leeghwater in Amsterdam. Hij is 75 jaar. Mogelijk is hij in de Nieuwe Kerk in de hoofdstad begraven, al is het waarschijnlijker dat zijn laatste rustplaats in de Grote Kerk van De Rijp was. Bewijzen daarvoor ontbreken omdat het archief van de kerk tijdens de grote brand van De Rijp in 1654 in as opging. Wat wel bewaard is gebleven, is zijn Kleine Chronycke, een boekje waarin hij schrijft over zijn jeugd in Graft en De Rijp.
Land van Leeghwater
De naam Leeghwater leeft nog altijd voort in Noord-Holland. Er zijn straten, gebouwen, bruggen, gemalen, evenementen, concerten en andere activiteiten naar hem vernoemd. Het platteland tussen de steden Alkmaar en Purmerend presenteert zich al ruim 25 jaar als het Land van Leeghwater. Dat alles als een hommage aan de man die nadrukkelijk zijn stempel heeft gedrukt op het ontstaan van Noord-Holland zoals we dat, 450 jaar na zijn geboorte, (her)kennen.
Tekst: Bob Kiel, auteur van het boek ‘Land van Leeghwater, door mensen gemaakt’
