Sint Josephkerk loopt vooruit op kerkenvisie
Parochianen laten kerk met zeer maar gerust hart achter
De gemeente Alkmaar is, samen met de kerkbesturen, bezig met de voorbereidingen op een visie voor de toekomst van de kerken in Alkmaar. In een later stadium worden daar ook de Alkmaarders en verschillende culturele instanties bij betrokken. Centrale vragen zijn: ‘Hoe behouden we ons religieus erfgoed voor de toekomst? En kunnen we leegstand voorkomen?’ Het parochiebestuur van de Sint Josephkerk aan de Nassaulaan zette alvast een moedige eerste stap. De parochianen verlieten deze zomer hun kerkgebouw maar niet zonder er zeker van te zijn dat het een waardige nieuwe bestemming krijgt.
Eerst even in het kort: Aan de buitenkant van de Josephkerk, zul je straks nauwelijks zien dat er iets veranderd is. Het vertrouwde beeld van Christus Koning voor de kerk blijft staan en de buitenkant van het gebouw zal zo min mogelijk worden aangetast. In de kerk komen zeven appartementen waarvan de bewoners straks parkeren op eigen terrein.
Rapport
Deze uitkomst is het resultaat van meer dan twee jaar goeie en gedegen voorbereiding, in samenspraak met de parochianen en later ook de omwonenden.
Hiervoor riep het parochiebestuur onder meer de diensten in van Hans van de Leygraaf (makelaar en specialist op het gebied van vastgoed in Alkmaar) als onafhankelijk adviseur: “Om mijn onafhankelijkheid te waarborgen, is daarnaast een bureau ingeschakeld dat gespecialiseerd is in onderzoek naar herbestemming van onder meer religieus erfgoed. Dat is bureau Mees geworden. Voordat je stappen neemt, moet er een officieel rapport zijn waaruit blijkt dat alle mogelijke opties zijn onderzocht. Je mag niet zomaar alles in zo’n gebouw stoppen. Je moet eerst onderzoeken wat de best passende nieuwe bestemming is, zowel qua bestemming als monumentaal en ruimtelijk gezien. Maar uiteraard ook financieel.”
Het was begin 2017 toen het parochiebestuur van de Sint Josephkerk de parochianen vertelde dat er niets anders opzat dan de kerk te sluiten. Het kerkbezoek liep terug, er waren steeds minder vrijwilligers, de onderhoudskosten waren hoog en er was een substantieel
en structureel financieel tekort. Daar kwam nog bij dat de parochie behalve over de Josephkerk, ook de zorg heeft over de Heilige Laurentiuskerk aan het Verdronkenoord en de
Heilige Pius X-kerk aan de Blanckerhofweg. Verkoop van de Josephkerk, met als doel het voortbestaan van de parochie voor de komende jaren te waarborgen, was uiteindelijk onvermijdelijk. Maar niet voordat er gesprekken kwamen met de parochianen. Gedurende anderhalf jaar zijn er, onder begeleiding van adviseur Hans van de Leygraaf, diverse mogelijkheden bekeken voor herbestemming van het monumentale kerkgebouw.
Henk Smit, voorzitter van de Stichting Alkmaarse Cuyperskerk (funding voor de Sint Laurentiuskerk) en lid van het parochiebestuur Alkmaar-Zuid, was actief in de werkgroep die namens de Josephkerk op zoek ging naar de beste herbestemming voor hun geliefde kerk. Want dat afscheid ging met pijn in het hart. Henk Smit: “Het is toch een tweede huis dat je daar vindt als parochiaan en dat raakt dus over. Dat is iets waar we met veel verdriet naar kijken. Aan de andere kant beseffen we dat je door verkoop wel weer de financiële armslag krijgt die nodig is om het pastorale werk in Alkmaar-Zuid goed uit te voeren. Dit is overigens een proces waarin ook het bisdom een belangrijke rol speelt. Die heeft een toekomstvisie gemaakt die inhoudt dat een aantal kerken zal moeten sluiten. Dan zoek je dus met elkaar naar de beste oplossing. In dat proces zijn we als werkgroep samen opgelopen met Hans van de Leygraaf, die gelukkig heel goed omgaat met dit dilemma. Dat is een uitstekende keus geweest.”
Cultureel
Van de Leygraaf: “Terwijl bureau Mees bezig was met het onderzoek, hebben wij zelf ook ons oor te luisteren gelegd. Zo hebben we verschillende culturele instellingen gepeild. Nou wil het niet zeggen dat het, als zo’n instelling geïnteresseerd was geweest, ook meteen mogelijk was geweest om die stap te zetten. Er zijn zoveel factoren die meespelen. En instanties waar je mee te maken hebt, zoals de gemeente, de Rijksdienst, de monumentencommissie, enzovoort. En ook de buurt mag er iets van vinden. Stel dat een supermarkt of groot winkelbedrijf zich had aangediend waar moet je dan heen met de auto’s van de klanten? Daar zal de buurt, maar ook de gemeente, niet blij mee zijn.”
Zou een culturele invulling niet het mooist zijn?
“Ja, ik kan me voorstellen dat je snel geneigd bent om dat te denken. En er zullen zeker theatergezelschappen zijn die er zo in zouden willen. Maar dat is financieel niet haalbaar. Het bisdom heeft meer kerken te onderhouden, dus ze gaan dit gebouw zeker niet gratis weggeven. Uiteindelijk kom je dus toch uit op een woonbestemming. Maar dat heeft ook nogal wat voeten in de aarde…”
“Maar als er eenmaal een woonbestemming op het pand komt, krijg je die er niet zo snel meer vanaf,” vertelt Rob de Vries, architect en bouwhistoricus. “En dat is niet verkeerd. Een woonbestemming is namelijk het meest duurzaam en niet snel aan verandering onderhevig. Dan heb je dus langdurig de garantie dat er geen verbouwingen komen.”
Ook de Vries was al vroeg in het proces betrokken om samen met het parochiebestuur en Hans van de Leygraaf de mogelijkheden te verkennen.
“Het lijkt natuurlijk ideaal om in zo’n gebouw bijvoorbeeld wonen en werken te combineren, maar als je kijkt naar de onderhoudskosten, is dat echt voor niemand te betalen. Dan kom je al snel op het idee om er zoveel mogelijk woningen in te vestigen, maar ook dat is geen goed plan voor het gebouw…”
Krentenbol
Hans van de Leygraaf: “Als je het vol plempt met appartementen, krijg je overal ramen en dakkapellen. Dat wil je niet, want je wilt het aanzicht van het gebouw behouden. Omdat het voor gelovigen een belangrijke herinnering is én omdat het bepalend is voor de stad.”
Rob de Vries: “Het is niet voor niets een rijksmonument. Als je hier 15 tot twintig woningen in maakt, is het alsof je met hagel op het gebouw schiet.”
Hans van de Leygraaf: “Dan maak je er een krentenbol van. Of wat dacht je van een hotel met allemaal airco’s…”
Rob de Vries: “Vanuit mijn vak als bouwhistoricus, ben ik het gebouw al tijdens het onderzoek van bureau Mees gaan bestuderen. Nog voordat Hans mij er officieel bij betrok als architect. Ik wilde alvast kijken hoe mogelijke nieuwe ingrepen zich zouden verhouden met de monumentale status van het gebouw. Behalve dat ik gek ben op kerken en kloosters, heb ik ook persoonlijke herinneringen aan dit gebouw. Ik ben er namelijk ook getrouwd. Met gewijde gebouwen, zoals dit, is het gewoon altijd pijnlijk voor de betrokkenen als het moet worden afgedreven. Dus dan zoek je naar een waardige nieuwe bestemming die niet alleen de beleving van de gelovigen maar ook de monumentale waarden eer aan doet.
Zelf houd ik erg van het licht in dit soort gebouwen. Dat wil je het liefst bewaren, terwijl je eigenlijk al weet dat dat niet kan…”
In de vorige nieuwsbrief kondigden we de kerkenvisie aan die de gemeente gaat opstellen samen met de kerkbesturen voor het behoud van het religieus erfgoed. Jullie lopen daar als het ware in voorop…
Hans van de Leygraaf: “Nou ja, we lópen gewoon. Niet per se voorop, maar wel met een uiterst zorgvuldige aanpak. En alles in nauw overleg met het bisdom. Die wil ook boven alles een transparant proces!”
In gesprek met het parochiebestuur en Hans van de Leygraaf en op basis van het rapport van Bureau Mees, maakte Rob de Vries de afgelopen periode een hele reeks verkennende schetsen van gebruiksmogelijkheden van de ruimte in de kerk.
Rob de Vries: “Voor mij is het heerlijk om hiermee bezig te zijn. Ook vanwege de contacten met de vakspecialisten van de gemeente, het rijk en de andere instanties. Je bent steeds in gesprek met andere vakidioten die, net als jij, meteen de problemen herkennen maar ook de mogelijke oplossingen zien.”
Gewelf
“Ik heb van het begin af aan gezegd: laten we dat dak houden zoals het is. Dat betekent onder meer dat we maximaal twee balkons kunnen maken en verder alleen onopvallende openingen in het gebouw. Anders ben je meteen het mooie gewelf kwijt.”
Hans van de Leygraaf: “Maar niemand wil een woning zonder buitenruimte, dus dat betekent meteen dat je er niet teveel woningen in kunt maken. We zijn uiteindelijk uitgekomen op zeven ruime appartementen. Hoe die appartementen ingericht worden, kunnen de kopers straks grotendeels zelf bepalen.”
Rob de Vries: “De parochie zelf had ook een paar eisen, zoals bijvoorbeeld het behoud van de kruisen op het dak, het beeld voor de deur en de glas-in-loodramen. En bij alles was het antwoord voor ons: ja, natuurlijk, zo zien wij het ook. Al moeten we voor meer licht in de woningen, het glas-in-lood wel gaan verplaatsen naar een andere plek in het gebouw.”
Ondanks het pijnlijke afscheid van de kerk, is het parochiebestuur blij met het resultaat. Henk Smit: “Het is heel fijn dat de kerk er straks nog net zo geweldig uitziet als nu, en dat er bijvoorbeeld geen modeshows zullen worden gehouden. Dat is een winstpuntje bij overigens een groot verlies. Helaas moet je als bestuur wel eens besluiten nemen die niet iedereen met gejuich ontvangt maar als je dat niet doet, zit je aan het eind van de rit met lege handen en dat is veel erger. Het is een enorme aderlating, maar uiteindelijk wel een goede keus. En ik hoop dat we van hieruit weer verder kunnen bouwen aan onze parochie.”
Vergunning
Tijdens de vorming van het plan, is er voortdurend nauw overleg met de gemeente. Als die het plan goedkeurt, kan de benodigde vergunning verleend worden, waarop vervolgens een bezwaarprocedure volgt.
De pastorie naast de kerk is overigens geen onderdeel van het plan. De pastoor, die er nu nog woont, zal binnenkort verhuizen naar een woning vlakbij de Laurentiuskerk. Daarna zal via Leygraaf Makelaars ook de pastorie te koop worden aangeboden.
De kerk
De Sint Josephkerk is een rooms-katholieke kerk aan de Nassaulaan 4. De kerk werd in 1909 gebouwd als bijkerk voor de Sint-Dominicuskerk. De architect was Albert Margry, die werd bijgestaan door zijn compagnon Jos Snicers. Margry ontwierp ook de naastgelegen pastorie. De Sint Josephkerk is, samen met de pastorie, een rijksmonument.
Kerkenvisie
Op dit moment vinden de laatste gesprekken plaats tussen de gemeente en de kerkbesturen over de toekomst van het religieus erfgoed in Alkmaar. Zodra de uitkomsten daarvan bekend zijn, zullen ook de inwoners van Alkmaar en bijvoorbeeld erfgoedinstanties worden betrokken bij de volgende stappen op weg naar een kerkenvisie voor Alkmaar.
Judith Flapper
