Pronken met een haarnaald op je voorhoofd
Bijzondere bodemvondsten
In het archeologisch centrum aan de Bergerweg hebben we een speciaal ‘metaaldepot’. Daar zijn op dit moment zo’n 2100 metaalvondsten ondergebracht, waaronder 38 sieraden. Behalve ringen, oorbellen en hangertjes, zit er ook een heel opmerkelijk sieraad tussen. Een gouden haarnaald, zoals vrouwen vroeger droegen op hun voorhoofd.
De haarnaald is in 1994 gevonden in een beerput achter Luttik Oudorp 20, die ooit hoorde bij een voornaam pand. Tegenwoordig staat op deze plek een modern appartementencomplex. De gevonden haarnaald is officieel een voorhoofdsnaald. Vrouwen staken de naald onder hun mutsje in het haar en het uiteinde kwam dus uit op het voorhoofd. Hoe dat eruit ziet, is te zien op het portret van de vrouw van Tobias Sydenhagen. Op een schilderij van het Zaans museum, draagt zij zo’n gouden voorhoofdsnaald. Tobias Sydenhagen uit Oost-Zaandam was een rijk man. Als koopman kon hij het zich veroorloven zijn vrouw een gouden voorhoofdsnaald te schenken, compleet met diamant.
Gegoten goud
Ook onze voorhoofdsnaald is gemaakt van goud. Hij is smal en wat dikker dan de naald op het portret, en hij is helaas in tweeën gebroken. De voorhoofdsnaald is gegoten. Dat betekent dat het edelmetaal eerst vloeibaar werd gemaakt en vervolgens in een gietvorm werd gegoten.
De naald is 12,5 cm lang en versierd met bloemenmotieven. Er zitten zes ronde gaatjes in, waarvoor de goudsmid speciale boren en vijlen had, van grof naar fijn. Aan het uiteinde van het sieraad prijkt een duifje. Een duif symboliseert trouw, liefde en verbondenheid. Dus wie weet, was ‘onze’ voorhoofdsnaald, een huwelijksgeschenk. De naald zal afkomstig zijn uit het eind van de zeventiende eeuw.
Haarnaald als modeverschijnsel
De voorhoofdsnaald was echt een verschijnsel van de achttiende eeuw. Naast gouden exemplaren, kwamen ook zilveren voorhoofdsnaalden voor. Naar gelang de mode veranderde, veranderden de voorhoofdsnaalden mee. Zowel qua versiering als qua vorm. Ze werden in de loop van de tijd breder en platter.In de regel zijn het dunne gouden platte exemplaren met ornamenten in reliëf.
Niet voor weduwen
Nog veel later, in de negentiende eeuw, werden de ornamenten afzonderlijk gemaakt. Ze werden dan met een splitpennetje aan de voorhoofdsnaald vastgezet.
De diamanten uitvoeringen hebben naast een gouden deel, ook een opengewerkt zilveren deel. Het gouden deel is zo nu en dan versierd met ornamenten van drijfwerk. Ofwel reliëf dat in het oppervlak is geklopt met hamers en ponsen.
De laatste vorm van de voorhoofdsnaald die we tegenkomen, is een kort gouden plaatje, versierd met een ornament van draadwerk.
In Purmerend droegen vrouwen aan het begin van de negentiende eeuw zelfs twee voorhoofdsnaalden.
Of je destijds een voorhoofdsnaald droeg en zo ja welke, hing af van de voorkeur van de vrouw. Maar ook van een al dan niet goed gevulde beurs speelde een rol. Net als de positie van de vrouw. Zo werd een voorhoofdsnaald bijvoorbeeld niet door een weduwe gedragen.
In elk geval zal de voormalige eigenaresse van ‘onze’ voorhoofdsnaald er met deze naald op haar voorhoofd ‘pikt en dreven’ uitgezien hebben; zoals we dat op zijn West-Fries zouden zeggen.
Karin Beemster
Literatuur
Bitter.P., Schaven aan Alkmaar 25 jaar archeologisch onderzoek in beeld, 2016
Havermans-Dikstaal, M. Aangekleed gaat uit, Streekkleding en cultuur in Noord-Holland, 1750-1900,1998
