Oudegracht 243 ging mee met stijlen door de eeuwen heen

15 april 2025

Deel via:

De bouwhistorie van een zeventiende-eeuws grachtenpand

Aan één van Alkmaars mooie grachten, de Oudegracht, staat op nummer 243 een prachtig pand. Het is van de gemeente Alkmaar, maar het wordt verkocht. Onze bouwhistoriscus Jeroen van der Kuur ging op ontdekkingstocht in het pand en is enthousiast over de geschiedenis! Bijzonder waren de restjes achttiende eeuws behang die werden gevonden op enkele kasten. Zijn bevindingen over het huis zijn straks een mooie start voor de kopers die zeker nog wat werk zullen hebben aan dit bijzondere monument.

Oudegracht 243 staat aan de zuidkant van de gracht. De plek is in 1573 in allerijl bij de stad getrokken, toen er een nieuwe moderne stadswal werd gebouwd. Op dat moment rukten de Spanjaarden al op vanuit het zuiden. Toen zij lucht kregen van de nieuwe moderne wal aan deze kant van Alkmaar, besloten ze de stad toch maar vanuit het noorden aan te vallen. Daar lag nog de oude verdedigingswal. Ondanks dat wonnen de Alkmaarders het uiteindelijk van de Spanjaarden. En na die victorie werd de voormalige stadsgracht aan de zuidkant een woongracht, onze geliefde Oudegracht. Achter de woonhuizen lagen de lijnbanen met touwslagerijen en met de Baansloot als grens. Die sloot zou pas enkele eeuwen later, aan het eind van de negentiende eeuw worden gedempt.

Trapgevel

Het pand op nummer 243 is oorspronkelijk waarschijnlijk rond 1600 gebouwd. Het bestaat uit een voorhuis aan de gracht en een smaller achterhuis, dat tegen de achtergevel is gebouwd. Het huis had vermoedelijk een trapgevel, want dat was toen gebruikelijk. En aan de straat zal er een ruimte geweest zijn die diende als winkel- of werkplaats. Van de oudste bewoners van dit huis is ons tot nu toe niets bekend.

In de achttiende eeuw is er een grote verbouwing. In de eerste helft van die eeuw wordt het voorhuis aan de voorkant opgehoogd. Hierdoor wordt de kap iets opgehoogd en wordt aan de voorzijde een volwaardige verdieping gerealiseerd. Aan de gracht verschijnt dan een representatieve Lodewijk XIV voorgevel met de voordeur en bovenlicht aan de linkerkant.

(Tekst gaat verder onder de foto’s)

Het grachtenpand aan de Oudegracht is inmiddels verkocht — Het grachtenpand aan de
Oudegracht is inmiddels verkocht.

Vestibule

Ook het interieur wordt flink aangepakt. Zo komt er achter de voordeur een stijlvolle vestibule met een marmeren vloer en met stucwerk wanden en plafonds. Bij deze inrichting hoort ook de lange gang naar het achterhuis en de representatieve voor- en achterkamer. Inclusief een eveneens rijk gedecoreerde tussenruimte. Verder wordt onder de voorkamer een kelder aangelegd. De enige zogenoemde drijvende kelder in Alkmaar, die op dit moment bij ons bekend is. De kelder kon meebewegen met het grondwater en zo was er minder wateroverlast. Ook de indeling op de verdieping, met de trap er naartoe, stamt uit deze tijd. Ten slotte is ook in het achterhuis veel aangepast in het interieur.
In de achttiende eeuw waren onder meer de families Van der Hoog, Poelenburgh en Van Loon eigenaar van het pand. Verder weten we dat in 1744 D. Voller hier woonde. Voller was wachtmeester en tweede weger in de Waag.

Neoclassicistisch

Rond 1800, tijdens de Franse tijd, krijgen de representatieve onderdelen van het huis modernere neoclassicistische decoraties. Dat gaat om de vestibule en de kamers op de begane grond. Ook de deuren en de ramen in de voorgevel worden dan aangepast in de zogeheten Empire-stijl. Veel deuren in het pand stammen uit deze tijd. Ze hebben kleine rozetjes op de vier hoeken. In de negentiende eeuw zijn onder meer stadstimmerbaas W. Bekker, broodbakker O.J. Kehl en particulier P.A. van Loon eigenaar van het huis. Van Loon laat een koepel bouwen aan de Baansloot, maar die is helaas in de twintigste eeuw weer gesloopt.

(Tekst gaat verder onder de foto’s)

Bouwhistorisch onderzoek aan de Oudegracht 243. Bouwhistoricus Jeroen van der Kuur op onderzoek in het pand. — Bouwhistoricus Jeroen van der Kuur op onderzoek in het pand.

Achttiende-eeuws voluté behang, gevonden op een kastdeur aan de Oudegracht 243. — Bouwhistoricus Jeroen van der Kuur op onderzoek in het pand.

Neorenaissance

Rond 1900 krijgt het achterhuis een nieuwe kap en wordt het plafond in de voorkamer vernieuwd in een neorenaissance-stijl. In de jaren zestig van de vorige eeuw komt het pand in eigendom van de gemeente Alkmaar. Het huis wordt dan gerenoveerd, waarbij het achterhuis op de begane grond wordt verbouwd tot keuken en badkamer. Het pand krijgt nieuwe wandbespanning. dat is een houten frame op de muur, bepannen met jute. En daarop komt nieuw behang. Sindsdien is er qua onderhoud of inrichting weinig meer gebeurd in het pand.

Vóór de verkoop is besloten om het pand goed te onderzoeken. Net als wij, was de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed erg enthousiast over enkele achttiende-eeuwse behangfragmenten die we vonden in het huis. In een bouwhistorische verkenning hebben we aangegeven wat de belangrijkste waarden zijn voor dit monument. Het rapport kan als input dienen voor de kopers bij de restauratie van het huis. Ook hebben we gekeken welke duurzaamheidsmaatregelen genomen kunnen worden. De vakgroep gaat graag in gesprek met de nieuwe eigenaren om dit prachtige historische pand weer toekomst te kunnen geven!

Jeroen van der Kuur, bouwhistoricus

Erfgoed Magazine Alkmaar 72 lente editie

De lente-editie van Erfgoedmagazine Alkmaar zit weer boordevol erfgoedverhalen. Zo beklommen we de spiksplinternieuwe trappen in de toren van de Grote Kerk van Schermerhorn, waar je vanaf mei als bezoeker van het uitzicht kunt genieten. Meer over prehistorische bewoning en pleziertuinen aan de Liefdelaan lees je in het artikel over de uitwerking van de recente opgraving bij Noordwest Ziekenhuis.