Monumentenstatus voor schoorsteen Jaagpad
De schoorsteen aan het Jaagpad staat op de lijst van gemeentelijke monumenten. Het college van B&W heeft dit deze week besloten. De bescherming was aangevraagd door de gemeenteraad en een collectief van erfgoedinstanties, waaronder de Historische Vereniging Alkmaar. De 30 meter hoge schoorsteen hoorde bij de voormalige Wasserij Krom en staat in een gebied waar woontorens komen. Het is dan ook nodig dat de schoorsteen wordt verplaatst, maar deze blijft wel in het gebied.
Deze vrij jonge schoorsteen staat inmiddels symbool voor de industrialisatie die in de 19e eeuw opkwam langs het kanaal. Hier liet Simon Krom in 1909 zijn Stoom-, Was- en Strijkinrichting bouwen. De schoorsteen verscheen in 1957 toen het bedrijf overging van kolen op olie. De wasserij had succes en opende filialen in Friesland waar in 1980 de hoofdvestiging kwam. Toen de fabriek in Alkmaar verdween, bleef de schoorsteen als herinnering staan.
Verzoek om bescherming
De Historische Vereniging Alkmaar heeft samen met de Stichting Cuypersgenootschap, Heemschut en Stichting Fabrieksschoorstenen verzocht om plaatsing van de schoorsteen op de gemeentelijke monumentenlijst. Ook de gemeenteraad heeft het college hierom gevraagd. Het voornemen tot bescherming is voorgelegd aan de eigenaar Alkmaar Hoog B.V. en aan de Welstands- en Monumentencommissie. Beide zijn er voorstander van om de schoorsteen te behouden en het college plaatste deze dan ook op de monumentenlijst. Wethouder cultureel erfgoed Christian Braak: ”de schoorsteen is een van de weinige overblijfselen van een levendige industrie. Samen met de eigenaar willen we deze dan ook behouden. Ook na verplaatsing herinnert de schoorsteen ons aan het verleden van deze plek.”
Schoorsteen even weg
De huidige eigenaar heeft wel kanttekeningen gezet bij de bescherming. Er is namelijk al lange tijd overleg met de gemeente over de inrichting van het gebied en er zijn flinke investeringen gedaan. Dus de woningbouw kan niet zomaar wijken. Volgens het college geeft de bescherming geen onoverkomelijke problemen voor de nieuwbouw als de schoorsteen wordt verplaatst. In het bestemmingsplan van 2010 is hier al rekening mee gehouden. Het vertrouwde beeld van de schoorsteen zal dan wel een poosje uit het zicht zijn, voordat deze terugkeert.
Wasserij Krom
Het oorspronkelijke fabrieksgebouw uit 1909 was een ontwerp van de Alkmaarse architect C.J. Ooms. Op bouwtekeningen is te zien dat de fabriek al na vier jaar aan uitbreiding toe was. In 1920 kwam er een ververij en chemische wasserij (stomerij) bij. Door een brand in 1932 is de fabriek grotendeels verloren gegaan en misschien is toen ook de oorspronkelijke schoorsteen verloren gegaan. Architect Van Genderen Stort ontwierp een nieuw gebouw in de stijl van de Nieuwe Zakelijkheid. Op de begane grond waren de werkruimtes met wasmachines, centrifuges en mangels. Rechts kwam het vuile goed binnen, dat werd gemerkt en gesorteerd op bont, wol en wit. De schone was werd op de droogzolder in de frisse lucht gehangen. Na de Tweede Wereldoorlog kwamen er grote droogtumblers, een techniek uit de Verenigde Staten.
In eerste instantie werd vooral was uit huishoudens verwerkt. De meeste huisvrouwen wasten toen nog met de hand en er was vaak niet voldoende ruimte voor drogen en strijken. Tot 1920 werd het wasgoed nog opgehaald en bezorgd met paard en wagen. Daarna kwamen de bedrijfswagens in het straatbeeld waarmee de klantenkring uit de hele provincie kwam. Vlak na opening van de Afsluitdijk in 1934 opent Krom een tweede filiaal in Leeuwarden. Na de Tweede Wereldoorlog wordt de Alkmaarse wasafdeling afgestoten; kleding en zeep waren in die periode schaars geworden. Als in 1947 Simon overlijdt nemen zijn zonen Pieter en Simon Jr. en schoonzoon Johan van Kuijk samen het stokje over. Vanaf 1957 ging het bedrijf over van steenkool op olie en kwam de huidige schoorsteen. Daarna lijken de grenzen voor Krom in Alkmaar bereikt: in 1968 opent een tweede vestiging in het Friese Gorredijk dat in 1980 hoofdvestiging wordt. De fabriek in Alkmaar gaat dicht, maar twee filialen blijven behouden tot de laatste daarvan sluit in 2001.
De schoorsteen
De schoorsteen is gebouwd in baksteen door de gespecialiseerde firma De Ridder uit Leiderdorp. Kenmerkend is de zwart-witgeblokte band dat als bedrijfslogo werd gevoerd. Volgens Arjan Barnard, auteur van ‘Fabrieksschoorstenen in Nederland’, zou het om een rouwband kunnen gaan voor een verongelukte metselaar. is één van de ongeveer dertig fabrieksschoorstenen die ooit in Alkmaar stonden. Zijn ronde voet is typerend voor fabrieksschoorstenen na 1930. Overigens heeft de schoorsteen van het rijksmonument zoutziederij De Eendragt de oudste schoorsteenvoet van ons land.
