Klassieke loodgieting tijdens restauratie vensters Grote Kerk

Eeuwenoud voegproces werkt nog steeds

Bij de restauratie van de vijf vensters in het zuidtransept van de Grote Sint Laurenskerk in Alkmaar, is een bijzondere techniek toegepast: de voegen tussen de vernieuwde natuurstenen raamstijltjes, ofwel, montants, zijn opnieuw met lood aangegoten. Anne Pauptit, die met zijn bureau De Monumentenman deze restauratie begeleidt, neemt ons mee in dit eeuwenoude maar nog steeds prima werkende proces.

De vensters in het zuidtransept van de kerk bestaan uit verticale natuurstenen raamstijlen, ook wel montants genoemd, en horizontale bronzen brugstaven. Hiertussen zijn de glas-in-loodpanelen opgehangen. Door de verwering van het natuursteen moet een deel van de montants vervangen worden.

Het zijn overigens niet de oudste raamstijlen die vervangen moeten worden. Juist de kalkstenen montants, die later, tijdens eerdere restauratiewerkzaamheden zijn geplaatst, zijn aan de binnenzijde gaan afschilferen waardoor ze angstwekkend dun werden. Voor de vervangende montants wordt nu gebruik gemaakt van zandsteen.

Lood

De voegen tussen de natuurstenen onderdelen in dergelijke ramen zijn meestal van mortel. Maar bij een gedeelte van de vensters in de Grote Kerk zijn de onderdelen destijds aangegoten met lood. Datzelfde is nu opnieuw gedaan. Het is een techniek die nog wel regelmatig wordt toegepast voor het aangieten van stoephekken en brugleuningen maar het met lood aangieten van brugstaven in kerkramen is tegenwoordig zeldzaam.
Toch hebben de smeden van de firma Van Hoorne uit Tienhoven laten zien dat deze techniek nog steeds bestaat en bruikbaar is.

De nieuwe natuurstenen onderdelen zijn eerst op maat gemaakt door de steenhouwers van Meesters In. Vervolgens werden ze op de nieuwe plek gefixeerd met loden proppen. Voordat de verbindingen konden worden aangegoten met lood, kneedde de smid eerst een bakje van klei. Intussen zorgde de leerling smid dat de benodigde hoeveelheid lood gesmolten werd.

Open vlam

Dat proces ziet er trouwens vrij primitief uit. Oude stukken lood worden verhit in een gietlepel op een driepoot, boven een open vlam van een varkensbrander. De gietlepel met het hete en dunne vloeibare lood wordt vervolgens aangereikt aan de smid, die de verbinding aangiet. Nadat het lood is afgekoeld, kan het overtollige lood worden weggehakt. Dit hele proces gebeurde op de steiger en werd dus bij elke overkruising herhaald.

Met het oog op brandgevaar waren van te voren uiteraard de nodige (uitgebreide) voorzorgsmaatregelen genomen.

Het open raamwerk van de eerste twee vensterharnassen staat inmiddels klaar voor de glazenier. Die heeft al eerder de glas-in-loodpanelen uitgenomen om ze in de werkplaats te voorzien van nieuw loodnet. Dat is een vatting van onderling gesoldeerde loden kaderstrips. Als dat gebeurd is, kunnen de panelen worden teruggeplaatst en aangevoegd. En dat laatste gebeurt dan weer gewoon met specie.

Anne Pauptit

(De Monumentenman, Bureau voor Toegepaste Erfgoedzorg)

Wie doet wat?

De restauratie van de vensters in het zuidtransept van de Grote Sint Laurenskerk gebeurt in opdracht van de Stichting tot Behoud van Monumentale Kerken in Alkmaar.

De Monumentenman, Bureau voor Toegepaste Erfgoedzorg in Alkmaar maakte het plan en doet de begeleiding. Hoofdaannemer is Pronk Restauratie BV uit Warmenhuizen. Het steigerwerk wordt verzorgd door Koedooder BV uit Blokker. Meesters In uit Tienhoven aan de Lek verzorgt het natuursteenwerk; de loodaangieting wordt gedaan door Van Hoorne, eveneens uit Tienhoven aan de Lek. En Glasatelier Lichtraamwerk uit Noord-Scharwoude is verantwoordelijk voor het glas-in-lood.

De restauratie wordt mede mogelijk gemaakt door subsidie van Provincie Noord-Holland, gemeente Alkmaar en Stichting Top Events