Isoleer natuurlijk
Tip van de monumentenadviseur
In deze rubriek geven onze monumentenadviseurs tips voor eigenaren van monumenten over het onderhoud van hun pand.
Isoleren is van alle tijden. In de loop van de eeuwen waren er allerlei verschillende manieren van isoleren. Afhankelijk van de periode, de beschikbare materialen en de bouwtechnieken. Het gebruik van natuurlijke materialen was toen vanzelfsprekend, want er was niet anders. Nu is het isoleren met natuurlijk (of biobased) materiaal weer helemaal terug. En zeker voor monumenten is dat een goed idee!
Tot en met de negentiende eeuw was isoleren niet, zoals nu, de dagelijkse praktijk. Gebouwen werden alleen geïsoleerd tegen de kou. En dan alleen die delen van een gebouw waar hoge eisen werden gesteld aan het binnenklimaat. Daarnaast werd ook op andere manieren geprobeerd het wooncomfort te verhogen. Met eenvoudige middelen zoals gordijnen, tapijten, luiken en blinden kon je het klimaat binnen een stuk aangenamer maken.
Hoe ze vroeger isoleerden
Vroeger waren deze manieren van isoleren heel gewoon:
- Dikke muren. Oude gebouwen kregen vaan dikke muren, gemaakt van bijvoorbeeld steen, baksteen, of leem. Deze materialen hebben een hoge thermische massa. Dat betekent dat ze warmte kunnen vasthouden en langzaam afgeven.
- Stro en riet. In landelijke gebieden werden daken en soms muren geïsoleerd met natuurlijke materialen zoals stro of riet, die goede isolerende eigenschappen hebben.
- Kalk en leem. Kalk en leem werden soms gebruikt voor het afwerken van muren. Het zijn materialen met redelijk isolerende eigenschappen, vooral in combinatie met houten structuren.
- Zeegras, schelpen, boekweitdoppen en houtkrullen. Vaak restproducten van de industrie en geschikt om flexibel te kunnen isoleren en lastige plekken mee op te vullen.
- Textiel. Ook oude kleding, dekens, of resten textiel werden wel gebruikt om muren en vloeren te isoleren.
(Tekst gaat verder onder de foto’s)
PUR, PIR of biobased?
Biobased isolatiemateriaal wordt gemaakt van natuurlijke, hernieuwbare grondstoffen. Voorbeelden zijn houtvezel, kurk, hennep, vlas, schapenwol, cellulose (vaak gerecycled papier) en stro. Deze materialen worden vaak gekozen vanwege hun milieuvriendelijke eigenschappen. Ze zijn biologisch afbreekbaar en tijdens hun productie en tijdens het gebruik stoten ze minder CO2 uit dan conventionele, isolatiematerialen die op aardolie zijn gebaseerd. Zoals polystyreen, polyurethaan (PU) en PIR.
Voordelen van biobased isoleren
Het isoleren van monumenten met biobased materialen biedt verschillende voordelen, zowel voor het behoud van het monument als voor het milieu.
- Biobased materiaal is meestal dampopen. Veel biobased isolatiematerialen zijn dampopen. Dat betekent dat ze vocht kunnen opnemen en afstaan zonder dat je condensatieproblemen krijgt. Dat is essentieel in oude gebouwen, waar vochtproblemen al snel kunnen leiden tot schade aan de historische structuren.
- Het gaat goed samen met oude bouwmaterialen. Biobased materialen hebben vaak vergelijkbare eigenschappen als de oorspronkelijke materialen in historische gebouwen, zoals hout of leem. Hierdoor sluiten ze goed aan bij de bestaande bouwmethoden en veroorzaken ze minder spanningen in de constructie.
- Biobased materialen zijn duurzamer. Biobased isolatiematerialen zijn vaak milieuvriendelijker, zowel bij de productie als bij de uiteindelijke afbraak. Dit past goed bij de vaak duurzame en ambachtelijke benadering van monumentenzorg.
- Goed voor de gezondheid en het binnenklimaat. Biobased isolatiematerialen dragen bij aan een gezond binnenklimaat. Dit omdat ze weinig tot geen schadelijke stoffen uitstoten. Bovendien reguleren ze de vochtigheid in een ruimte, wat schimmelvorming kan voorkomen.
- Geschikt voor hergebruik en circulariteit. Omdat biobased isolatiematerialen van hernieuwbare bronnen komen, passen ze goed in een circulaire economie. Veel van deze materialen kunnen aan het einde van hun levensduur gemakkelijk worden gerecycled of gecomposteerd.
Christiaan Griffioen, monumentenadviseur
Bij vragen kun je altijd contact opnemen met de vakgroep Erfgoed Alkmaar
