Hoe kunnen we ons religieus erfgoed behouden en blijven gebruiken?

Gemeente en kerkbesturen onderzoeken toekomst kerken in Alkmaar

Religieus Erfgoed in Nederland komt steeds meer onder druk te staan. Kerkgenootschappen krimpen en vergrijzen en kunnen de zorg voor hun kerkgebouw niet meer opbrengen. Maar naast een religieuze functie heeft een kerk ook een maatschappelijke en sociale functie en niet te vergeten een grote cultuurhistorische waarde. Kerken zijn bakens in het landschap en herkenningspunten in stad of wijk. Leegstand van kerkgebouwen is niet alleen een zorg vanuit het oogpunt van erfgoed. Het is een groeiend maatschappelijk en ook ruimtelijk probleem. Vandaar dat er een kerkenvisie komt in Alkmaar. Het gemeentebestuur inventariseert de stand van zaken en werkt samen met de kerkbesturen aan een visie voor de toekomst.

Begin van dit jaar kreeg de vakgroep Erfgoed de opdracht van het college van burgemeester en wethouders om een Alkmaarse kerkenvisie op te stellen. Uit een eerste grove inventarisatie bleek dat gemeente Alkmaar in totaal veertig gebedshuizen heeft van vóór 1970, die specifiek voor dit doel gebouwd zijn. Hiervan zijn er 28 rijksmonument.

Vervolgens is er bewust voor gekozen om eerst met de kerkbesturen in gesprek te gaan. Zij zijn de eigenaren van de kerken en zij hebben uiteindelijk de touwtjes in handen. Als gemeente willen we graag inzicht krijgen in hoe zij de toekomst zien en wat zij nodig hebben om het gebouw inclusief de maatschappelijke en sociale functie in stand te houden. Ook willen we samen kijken welke scenario’s realistisch zijn als dat niet meer zou lukken.

Subsidie

Dat gemeenten een visie opstellen voor de toekomst van hun kerken, is een nadrukkelijke wens van minister van Engelshoven. Dat staat verwoord in haar beleidsbrief ‘Erfgoed telt. De betekenis van cultuur voor de samenleving’, die vorig jaar geschreven is. Om gemeenten te stimuleren dit verzoek op te pakken, is er ook geld voor vrijgemaakt. Alkmaar zit bij de eerste vijftien gemeentes die een bijdrage hebben aangevraagd. De gemeente Alkmaar kreeg onlangs € 75.000 toegekend van de Rijksdienst Cultureel Erfgoed (RCE) om het benodigde onderzoek te doen en een kerkenvisie op te stellen.

Erfgoedpareltjes

Bij de kerkbesturen waar de vakgroep Erfgoed tot nu toe op de koffie is geweest werden we verrast door de erfgoedpareltjes maar ook door de grote betrokkenheid van de (vrijwillige) besturen. De ontvangst was steeds zeer vriendelijk en de kerkbestuurders spraken openhartig over de uitdagingen die er zijn. Het werd al snel duidelijk dat er veel overeenkomstige problemen zijn. Die hebben bijvoorbeeld te maken met het genereren van (extra) inkomsten door het organiseren nevenactiviteiten of met het werven van vrijwilligers. Maar er zijn ook heel specifieke problemen, die bijvoorbeeld kunnen samenhangen met van de locatie van de kerk. Zo zijn voor de Hervormde kerk in Grootschermer ingrijpende herstelwerkzaamheden nodig aan de fundering. Door het zakken van de bodem ontstaan hier namelijk scheuren in de muren.

Duurzaamheid

Eén van de eerste onderzoeken die we willen laten uitvoeren is een duurzaamheidsscan. Vrijwel alle kerkbesturen die wij gesproken hebben, staan open voor een duurzaamheidsonderzoek. Het doel hiervan is te kijken hoe met een kleine investeringen of door slimmer gebruik minder energie verbruikt kan worden. Met het gegeven dat de energielasten de komende jaren waarschijnlijk zullen stijgen, is het verstandig om deze kosten zoveel mogelijk te beperken. Het zijn in het algemeen kosten die zwaar kunnen drukken op de exploitatie van een oud gebouw.

Brede maatschappelijke discussie

Eind dit jaar of begin volgend jaar willen we met de eerste uitkomsten van de onderzoeken naar buiten komen. Dan zal ook een brede maatschappelijke discussie worden georganiseerd over dit onderwerp. Hoe kunnen we met elkaar zorgdragen voor de toekomst van onze kerkgebouwen? Duidelijk is in ieder geval dat we de maatschappelijke en culturele functie die een kerkgebouw kan spelen in een gemeenschap niet moeten onderschatten. Dat is ook gebleken uit de gesprekken met de kerkbesturen.

Meer informatie over de gezamenlijke bijeenkomst die zal plaatsvinden, volgt binnenkort via de gemeentelijke communicatiekanalen. Ook dit zal eind dit jaar of begin volgend jaar worden.

Carolien Roozendaal & Sander van Alphen