Gevel Metiusgracht 5 kreeg flinke opknapbeurt

Natuurstenen traptreden en nieuwe Lateien voor Agatha

Aan de Metiusgracht, op nummer 5, staat een bijzonder huis met de naam Agatha. Een gemeentelijk monument dat eigenaren Lenda en Charles Bruin met trots en enthousiasme bewonen. De afgelopen maanden heeft de voorgevel in de steigers gestaan. De lateien boven de ramen in de voorgevel zijn vervangen, voegen en scheuren in het metselwerk zijn hersteld en de bordestrap is voorzien van nieuwe natuurstenen treden en geprofileerde gestucte stootboorden: “Dat zo’n huis als dit ook voor de volgende 150 jaar bewaard blijft, dat vind ik een mooi uitgangspunt.”

Het woonhuis aan de Metiusgracht met de naam ‘Agatha’ werd in 1905 ontworpen en gebouwd door de Alkmaarse aannemer Johannes Balder (1848-1917). De stijl is beïnvloed door zowel de neorenaissance als de Jugendstil. Balder had in 1894 en1895 al de panden Metiusgracht 1 en 2 ontworpen en gebouwd, destijds de eerste huizen aan
de Metiusgracht. Metiusgracht 5 is in feite gebouwd in de ruimte die er was tussen Metiusgracht 4 en Metiusgracht 6 tot en met 10. Dat is het blok van vijf herenhuizen dat wat verder naar achteren ligt en dat gebouwd is in 1897. Om die afstand te overbruggen, kreeg de voorgevel van huize ‘Agatha’ een gelede opzet. Met links een schuine gevel en rechts een zogeheten risalerend bouwvolume, wat betekent dat dit hele deel, van onder tot boven, naar voren springt. Deze verspringende gevel, de speelse architectuur en de kleurrijke uitwerking van het gevelmetselwerk maken het pand karakteristiek en herkenbaar. Alle onderdelen zijn zorgvuldig ontworpen en gedetailleerd. De gevel is van kalkzandsteen in verschillende kleuren, afgevoegd met rozerode voegmortel. (Tekst gaat verder onder de foto’s)

Vier keukens

Charles en Lenda Bruin kochten het pand aan de Metiusgracht in augustus 2007. Lenda: “In februari 2008 zijn we erin gaan wonen. Er moest wel veel aan gebeuren hoor. De voorgevel is natuurlijk prachtig, daar zijn we voor gevallen, maar binnen was eigenlijk alles wat monumentaal was er al uit gesloopt.  Alle deuren waren kapot en er zaten wel vier keukens in. Het pand was altijd verhuurd geweest. Dus wij hebben alleen maar dingen teruggebracht. Onze en suite deuren zijn bijvoorbeeld niet origineel. Die hebben we gekocht bij de Monumentenloods. Daarmee hebben we destijds trouwens ook in het Erfgoedmagazine gestaan! Met dit koude weer zijn we extra blij met de deuren. Zeker nu met die hoge gasprijzen!

We hebben sinds twee jaar dan wel monumentenglas, maar dat is toch minder isolerend dan dubbel glas. Bij het vervangen van de ramen, twee jaar geleden, kwamen ze er eigenlijk achter dat de voorgevel meer aandacht nodig had. Vanaf de steiger, zagen ze bij het slaapkamerraam van onze dochter dat de stenen daar naar buiten werden geduwd… Dat is dus niet best want het betekende dat waarschijnlijk de raamankers aan het roesten waren.” (Tekst gaat verder onder de foto’s)

Kijkoperatie

“Dus vorig jaar kregen wij hier een kijkoperatie. Ja, grappig hè, dat noemen ze echt zo. Het bleek dus dat de bogen boven de ramen, ofwel de lateien, aan het scheuren waren. Toen hebben ze de monumentenadviseur erbij gehaald en die dacht even dat we hier te maken hadden met de eerste betonnen lateien in Alkmaar. In 1905, toen het huis gebouwd werd, was er al een betonfabriek in Alkmaar, dus het zou kunnen. Maar uiteindelijk ontdekten ze dat de bogen gewoon uit gemetselde steentjes bestonden. Het was trouwens heel mooi om te zien hoe dat ging. Roel Klyssen van De Boorder en Koreman samen met de monumentenadviseur en twee metselaars in overleg op de steiger.”

“Ja, toen kwam er dus een grote steiger voor de deur. Ik vond het allemaal heel spannend, want ze halen wel de dragende constructie van de ramen weg. In mijn beleving kon de boel zo instorten, maar volgens de aannemer viel dat allemaal erg mee.

Toen ze toe waren aan het voegen, was er weer overleg met de monumentenadviseur over de kleur. De kleur van de voeg die erin zat was niet meer te bereiken. Dus in overleg hebben we gekozen voor een iets donkerder tint.” (Tekst gaat verder onder de foto’s)

Bordestrap

Toen de subsidieaanvraag voor de voorgevel was verstuurd en toegewezen, besloten Charles en Lenda om ook meteen de bordestrap maar aan te pakken en ook daar onderhoudssubsidie voor aan te vragen. Lenda: “Verschillende traptreden waren gescheurd. Dat was al jaren zo en we hadden in het verleden al eens het advies gekregen om ze te lijmen. Maar daar hadden we geen vertrouwen in. Nu kwamen we in overleg met de monumentenadviseur uit op het vervangen van het natuursteen.

Het nieuwe natuursteen, dat geleverd is door Haker, is iets dikker en daardoor ook steviger. Bij het aanbrengen bleek vervolgens dat alle treden verschillend van hoogte waren en ook dat is zo goed mogelijk opgelost. En ook de ronde overgang naar de stootborden is weer mooi geworden.”

Charles: “Dat is een soort sierronding en de monumentenadviseur had aanvankelijk voorgesteld om ook die van steen te laten maken, zoals het waarschijnlijk oorspronkelijk geweest is. Maar dat zou zoveel meer geld gaan kosten! De overgang was al niet meer van steen, het was inmiddels al allemaal gestuct en dat is in de nieuwe situatie dus ook weer zo. Allemaal in goed overleg met de monumentenadviseur.”

Hoe zijn jullie ervaringen met het aanvragen van vergunningen en subsidie?

Charles: “Daar heb ik wel goede ervaringen mee. Zeker nu het tegenwoordig allemaal digitaal gaat. Ook het uploaden van de benodigde gegevens gaat soepel. Vervolgens komt er op details vaak nog wel een vraag. En die kun je dan beantwoorden. Vervolgens hebben we dus over beide ingrepen nog wel even discussie gehad met de monumentenadviseurs.”

Lenda: “Er is natuurlijk toch een soort spanningsveld omdat monumentenzorg dingen wil die wij dan moeten betalen.”

Charles: “Er is een maximumbedrag aan subsidie per jaar en het is sowieso altijd maar een deel van de totale kosten. Je betaalt zelf het grootste deel. En dit zijn natuurlijk dure ingrepen. Eigenlijk had ik het liefst niet alleen die lateien aangepakt maar de hele voorgevel onderhanden genomen. Dan kunnen ook alle voegen de juiste kleur krijgen, zodat het weer één geheel wordt. Dat werd voor nu te duur, maar als we dat volgend jaar doen, heb je wel weer opnieuw die steiger nodig, wat ook veel extra kosten met zich meebrengt.”

Wat zijn volgens jullie de voordelen van het wonen in een monument?

Charles: “Nou eigenlijk vooral dat het bijdraagt aan je eigen levensvreugde. Het is toch een hele eer dat je in zo’n huis mag wonen?”

Lenda: “En ik vind het dus echt leuk om samen met de monumentenadviseurs uit te puzzelen hoe je de dingen zo goed mogelijk gaat aanpakken en het tegelijkertijd betaalbaar houdt. Eén van de adviseurs zei tijdens het overleg dat het de bedoeling was dat het monument ook de volgende 150 jaar nog bewaard blijft. En dat vind ik een mooi uitgangspunt. Anderen denken misschien ‘het zal mijn tijd wel duren’  maar zeker dit soort huizen wil je toch bewaren voor de volgende generaties.

Ook heel leuk was dat de monumentenadviseur een keer langs fietste met een collega en stopte om onze voorgevel te laten zien. ‘We mogen in Alkmaar blij zijn met mensen als jullie die zo zorgvuldig met hun monument omgaan,’ zei hij toen tegen ons. En dat is toch fijn om te horen. En waar ik ook heel blij mee ben, is dat de monumentenadviseurs tegenwoordig veel meer begrip lijken te hebben voor het feit dat je als eigenaar wel in het monument moet kunnen wonen. Dat maakt het overleg een stuk meer ontspannen.” (Tekst gaat verder onder de foto)

Verduurzamen

Charles: “Waar je alleen wel steeds meer tegenaan loopt, is het vraagstuk rondom verduurzaming. Die mogelijkheden zijn gewoon veel minder voor een monumentaal pand. Als je bepaalde dingen in de oude staat wilt laten, wordt verduurzamen lastiger. Dat monumentenglas dat we nu hebben, is wel iets beter dan enkel glas. Maar als je als gemeente meer wilt, op het gebied van duurzaamheid moet er misschien toch meer ruimte komen voor bepaalde ingrepen. En misschien moet er voor dit soort huizen wel meer geld beschikbaar worden gesteld.”

Lenda: “Ja, verduurzaming is echt de nieuwe uitdaging, wat mij betreft. Hoe krijgen we dit huis van het gas af? We hebben wel toestemming gekregen voor zonnepanelen, maar alleen aan de achterkant. En de oude dakpannen moeten blijven. Maar de ontwikkelingen op dit gebied gaan snel. Je hebt inmiddels ook zonnepanelen die in dakpannen zijn verwerkt, al schijnen die nog niet zo goed te werken. Ik ben benieuwd of de visie van de gemeente op dit punt wordt aangepast. Dit zijn panden met grote daken en dus veel potentie. Maar als je ze maar voor een deel kunt benutten… Zou het streven van nu niet moeten zijn om ook bij monumenten te komen tot nul op de meter?”

Aannemer

Voor de uitvoering van het werk, koos de familie de Bruin voor aannemingsbedrijf De Boorder en Koreman. Charles: “Bij eerdere ingrepen aan het huis, hebben we gezocht naar een goede aannemer en we hoorden dat De Boorder en Koreman dit soort dingen ook wel voor de gemeente doet. Dat gaf ons het vertrouwen dat zij voor dit soort werk geschikt zijn en er secuur mee omgaan. En dat is wel bevestigd, voor zover ik dat kan beoordelen. Ze hebben het heel netjes gedaan.”

Roel Klyssen, directeur eigenaar De Boorder en Koreman: “Een heel bijzonder pand, Metiusgracht 5! Om daaraan te mogen werken, daar worden wij altijd wel blij van. We hebben in dit geval de lateien boven de kozijnen vernieuwd en opnieuw verankerd met een houtconstructie erachter. Vervolgens is een deel opnieuw gemetseld en gestuct. Daarna hebben we de traptreden van het bordes vernieuwd samen met Haker natuursteen uit Alkmaar.

Alles in samenspraak met de monumentenadviseurs van de gemeente uiteraard. Dat overleg gaat gelukkig heel soepel. Als wij bij een pand komen kijken, komen er altijd wel vragen naar boven. Vooral over de uitvoering van de benodigde werkzaamheden. Soms is dat wel lastig, want aan origineel herstellen hangt meestal ook een financieel plaatje. Dan ga je dus in samenspraak kijken hoe je het toch op zijn mooist kunt herstellen. Voor het behoud van de monumenten in je gemeente, is het belangrijk dat de monumentenadviseurs er zijn. Een stukje controle zorgt ervoor dat dit soort panden blijven bestaan. Zo voorkom je dat mooie gevels en ornamenten op den duur verdwijnen.”

Is werken aan een monument voor jullie extra interessant?

“Ja, dat blijft toch het mooie werk. Het is nog vaak ambachtelijk en je doet niet duizend keer dezelfde dingen. Je bent veel aan het improviseren en past allerlei oude technieken toe en dat maakt het leuk.”

Judith Flapper

Meer informatie over het verduurzamen van je monument.