“Een prachtig gebouw, dat je nooit mocht zien, komt tevoorschijn”

Voormalige gevangenis Schutterswei wordt hotel

Schutterswei, de voormalige gevangenis in stadspark De Hout, wordt omgebouwd tot hotel. Het gevangeniscomplex werd in 1882 tot 1886 gebouwd in neorenaissance-stijl. Ontwerper was de architect Johan Frederik Metzelaar, die internationaal bekend werd met de koepelgevangenissen van Breda en Arnhem. Het karakteristieke gebouw in De Hout, dat sinds 2012 niet meer dienst doet als gevangenis, is straks toegankelijk voor iedereen. Met onder meer een terras in de nu nog afgesloten binnenhof aan de kant van de Westerweg.

Schutterswei is het enige overgebleven negentiende-eeuwse justitionele gebouw in Alkmaar. En niet alleen dat. Het oorspronkelijke deel van het gebouw is ook nog eens de enige overgebleven kleine gevangenis in Nederland.

Met de gunstige ligging in  het groen van de  Alkmaarder Hout heeft het gebouw veel potentie om een verrijkende functie voor de stad Alkmaar te vervullen. Dat was één van de conclusies van Kerssens | de Ruiter Architecten, dat in opdracht van de gemeente Alkmaar en de RVOB (het Rijks Vastgoed- en Ontwikkelingsbedrijf) niet alleen de staat van het gebouw onderzocht, maar ook de mogelijkheden voor een nieuwe bestemming.

92 cellen

En met succes, want het gebouw is verkocht aan GTP Vastgoed, dat het gaat ombouwen tot hotel. Een enthousiaste Jerry Breg (directeur) leidt ons langs de voormalige gemeenschappelijke ruimtes die straks worden ingericht als vergaderzalen, de voormalige kantoren waar suites komen én niet te vergeten de 92 cellen die zullen worden omgetoverd tot hotelkamers: “We willen van twee of drie cellen één hotelkamer maken. Daarvoor maken we een doorbraak in de wanden. Maar die gaan, vanwege de constructie van het gebouw, dus niet helemaal weg.”

Door de hoge, in vakken verdeelde ramen, zonder traliewerk aan de buitenkant, ogen de kamers minder als gevangeniscellen dan je misschien zou verwachten. Jerry: “De kozijnen en de vakverdeling zijn van staal, zodat ze meteen fungeren als tralies. Wij gaan de ramen trouwens wel vervangen. Er komen ramen voor terug die weliswaar ook uit vakken bestaan, maar groter dan de huidige.”

Een ander detail in de toekomstige hotelkamers, zijn de gewelfde plafonds. Jerry: “Die zijn nu vlak gestukt, maar in sommige cellen hebben we al kunnen zien dat ze uit losse stenen zijn opgebouwd.”

Kenmerkende historische elementen, zoals de gewelfde plafonds, maar ook bijvoorbeeld de typische gevangenistrappen, zullen behouden blijven en de basis vormen voor het toekomstige hotel.

Hoe zorg je er straks voor dat je het karakter van het pand overeind houdt en er een mooi hotel van maakt dat toch niet teveel doet denken aan een gevangenis?

“Ja, dat is onze grootste uitdaging. Ervoor zorgen dat het een warm en gastvrij hotel wordt, waar iedereen zich welkom voelt. De kamers moeten niet meer refereren aan een cel, want anders krijgen we waarschijnlijk veel eenmalige bezoekers die uit nieuwsgierigheid komen kijken maar nooit meer terugkomen… We zijn dus al druk bezig met het uitzoeken van de kleurstelling en andere belangrijke sfeermakers.

De architect

John Kerssens van Kerssens | de Ruiter Architecten maakte het plan voor de herbestemming van het gebouw en vervolgens ook het ontwerp voor het hotel: “We begonnen met een onderzoek naar de mogelijkheden. En toen dat in de publiciteit kwam, besloot GTP Vastgoed het pand te kopen. Vervolgens hebben we voor hen ook het ontwerp voor het hotel gemaakt en de vergunningaanvraag verzorgd.”

Spannend om met een voormalige gevangenis aan de slag te gaan?

“Ja, maar vooral in positieve zin! Het is toch ontzettend gaaf om zo’n pand, waar je nooit mocht komen en dat altijd verstopt is geweest achter bosjes, straks gewoon te kunnen bezoeken! Echt moeilijk is het niet om er iets van te maken. Het is altijd al een verblijfsgebied geweest met mooie grote ramen. En dat stukje extra inrichting dat je nodig hebt om er een hotel van te maken, dat komt vanzelf wel goed. Ik denk dat het idee dat het een gevangenis is geweest juist ook klanten trekt.”

Wat is de belangrijkste verandering?

“De meest opvallende is dat we aan de kant van de Westerweg de gymzaal weghalen. En de gevangenismuur breken we af tot het maaiveld. Dat maakt dat het hele hof, ofwel de binnentuin open komt te liggen. Daar komt straks ook het terras van het restaurant. Er komt gewoon een prachtig gebouw tevoorschijn, dat je voorheen nooit kon zien.

Er blijven trouwens wel restanten van de gevangenismuur staan als herinnering aan wat het ooit geweest is.

Wij zijn alleen maar blij dat dit gebouw behouden blijft voor Alkmaar. Er is natuurlijk al een gevangenis gesloopt aan de Geestersingel. Wij zijn als bureau eigenlijk altijd met erfgoed bezig en het is prachtig om dit in je eigen stad te kunnen doen!

De cipier

Jeroen Nolten, die jarenlang in dienst was bij Schutterswei als cipier, ofwel gevangenbewaarder, is sinds de sluiting van de gevangenis de beheerder van het gebouw. In die hoedanigheid maakte hij ook de filmopnamen mee die vanaf 2013 in het gebouw zijn gemaakt voor de televisieserie Celblok H, met Isa Hoes in één van de hoofdrollen: “Toen was ik elke dag al om zeven uur aanwezig om de deur open te doen en verder faciliteerde ik alles wat maar nodig was. En ik bleef tot ze klaar waren aan het eind van de dag. Dat waren lange dagen, maar het was een leuke tijd!”

Het gesprek vindt plaats in een voormalige transportcel waar de wanden volgekliederd zijn met tekeningen en teksten als ‘Keep your head up’ en ‘Laat me eruit’. Toch blijkt dat niet het werk van de voormalige gevangenen te zijn. Jeroen: “Nee, als dat zo was, hadden wij ons werk niet goed gedaan! De gedetineerden kregen hier de kans niet voor. Die werden zo goed gecontroleerd voordat ze binnenkwamen. En als ze toch betrapt werden met stiften of andere verboden artikelen, dan gingen ze meteen de strafcel in. De tekeningen en teksten zijn op de muur gezet voor de tv-serie, het was onderdeel van het decor.”

Goeie herinneringen aan je tijd als bewaarder?

“Ja, zeker! Ik heb hier van alles meegemaakt. Leuke dingen en minder leuke dingen natuurlijk. Maar vooral aan de contacten, zowel met collega’s als met gedetineerden, heb ik goeie herinneringen. En dan denk ik vooral aan de humor. Je had te maken met allerlei verschillende culturen en daar paste je je communicatie maar ook je humor op aan. Maar ik vond dat altijd heel fijn om te doen.”

Hoe vind je het dat het gebouw nu een hotel wordt?

“Ik vind het leuk dat het gebouw bewaard blijft, maar in feite is het natuurlijk altijd een hotel geweest… Alleen moeten de mensen er straks voor betalen.”

Meer over Schutterswei

Schutterswei werd in 1884 gebouwd naar ontwerp van Rijksbouwmeester ing. J.F.Metzelaar. Het terrein, dat oorspronkelijk als exercitieterrein voor de schutterij werd gebruikt, werd in 1882 kosteloos aan het Rijk aangeboden om een gevangenis te bouwen. Het oorspronkelijke gebouw bestond uit een hoofdgebouw aan de Prins Bernardlaan met daarachter een cellenvleugel met 26 cellen en 3 lokalen. In 1889 en 1891 werd het complex uitgebreid met een nieuwe cellenvleugel met 76 cellen achter op het terrein. In 1891 werden ook de dienstwoningen links en rechts van het hoofdgebouw gebouwd. De laatste gevangene verliet in 2013 de gevangenis, waarna het Rijk de grond weer terug moest geven aan de gemeente.