Een mysterieuze torenfundering
Later dit jaar verschijnt het boek De Grote Kerk van Alkmaar. 500 jaar bouwen en behouden. Met veel bijzondere foto’s en afbeeldingen en een team van deskundige auteurs is het een nieuwe standaardwerk over de bouwgeschiedenis van de kerk. Op deze plek lichten de auteurs één voor één alvast een paar tipjes van de sluier op. Deze keer stadsarcheoloog Peter Bitter over een mysterieuze torenfundering die waarschijnlijk nooit een toren werd…
Aan het eind van de negentiende eeuw, in 1895, werd bij de Grote Kerk een tuchthuis gebouwd voor jonge delinquenten, het Rijks Opvoedings Gesticht. Tijdens die bouw werd aan de kant van de Bagijnenstraat, vlak tegen de westelijke gevel van de Grote Kerk een enorme torenfundering gevonden.
Grootste torenfundering
De toren had een grondvlak van 15 bij 15 meter met op de hoeken schuin geplaatste steunberen van maar liefst 4,5 meter dik. De fundering besloeg het volledige voorplein van de kerk, tot aan de stoeprand van de Bagijnenstraat! Het is daarmee een van de grootste torenfunderingen van Nederland, nog groter dan de funderingen van de befaamde hoge torens van de Sint Cunerakerk in Rhenen, de Sint Maartenskerk van Zaltbommel of de Onze-Lieve-Vrouwekerk van Breda.
Wanneer?
Wanneer is deze fundering gemaakt en bij welk kerkgebouw moet dat geweest zijn?
De tegenwoordige kerk is tussen 1470 en 1518 gebouwd, nadat de vorige kerk was vernield door een omgevallen toren. Dat gebeurde in 1468. Na een bouwtijd van tien jaar waren er nieuwe klokken in de toren gehesen, maar al binnen een paar maanden viel de toren om. Ongelukkigerwijze kwamen daarbij twee nonnen van het ernaast gelegen klooster Oude Hof om het leven.
En de schade aan het gebouw was zo groot dat de toenmalige kerk geheel werd afgebroken en vervangen door de nu bestaande kerk.
Tijdens de opgravingen in 1994-1995 zijn trouwens de resten van die omgevallen toren aan het licht gebracht. Dat was in de kerk vlak onder het Grote Orgel.
Ontwerpschilderij
Maar de torenfundering buiten de kerk, waar we het hier over hebben, moet gemaakt zijn vóór de nieuwbouw van 1470-1518. En er blijkt zelfs een schilderij te zijn waarop de nieuwe toren al wordt afgebeeld. Dit schilderij, dat je, zoals vroeger vaker gebeurde, ook als ontwerp zou kunnen zien, hangt al eeuwenlang in de kerk. Op dit ‘ontwerp’ heeft de toren inderdaad imposante afmetingen, dus dat klopt met de gevonden fundering. Maar gek genoeg zijn de hoeken van de toren op het ontwerpschilderij heel anders uitgevoerd. Hier staan op elke hoek twee haaks geplaatste steunberen in plaats van één enkele schuine.
Hoe dan ook, ooit is kennelijk wel een begin gemaakt met dit enorme bouwproject. Maar het is nooit verder gekomen dan de fundering.
Peter Bitter
500 jaar Grote Kerk Alkmaar! Een jaar lang feest met meer dan 25 lokale projecten.
