De nieuwe kleuren van De Harmonie
“Vroeger had de muur al ongeveer deze groene kleur”
Vijf jaar geleden verhuisde De Harmonie vanuit de Alkmaarse binnenstad naar de overkant van het kanaal, waar de bioscoop in een hypermodern pand verderging onder de naam Vue. Vervolgens werd een groot deel van het oude filmtheater gesloopt. Wat er nu nog staat, is het hoofdgebouw uit de late negentiende eeuw. In plaats van een bioscoop of theater, zitten er nu tien appartementen in. Na de sloop van de rest van het gebouw, vond een uitgebreid archeologisch onderzoek plaats, waarvan je de jongste resultaten kunt lezen in het artikel van Stadsarcheoloog Peter Bitter. Intussen kreeg De Harmonie een bijzondere nieuwe kleur die, verrassend genoeg, gebaseerd is op kleurhistorisch onderzoek. Gemeentelijk bouwhistoricus Odwin Ralling: “Zo moet het er vroeger ongeveer uitgezien hebben.”
“De gevel van de Harmonie was al jaren spierwit,” vertelt bouwhistoricus Odwin Ralling, van de vakgroep Erfgoed Alkmaar. “We wisten wel dat dat vroeger anders moet zijn geweest, maar niet hoe. Wel wilden we graag dat de nieuwe kleur voor het gebouw zou passen bij de oorspronkelijke architectuur. Vandaar dat we een historisch kleuronderzoek adviseerden. Officieel heet dat stratigrafisch onderzoek. Dan leg je het verfwerk laagje voor laagje bloot. En zo ontstaat een zogenoemd kleurentrappetje van recent naar heel vroeger.”
Pleisterwerk Harmonie
Het uiteindelijke resultaat is een (heel) licht groene muur in combinatie met groene kozijnen. En aannemer Poland Bouw heeft eer van zijn werk, want de reacties zijn tot nu toe louter positief.
Odwin: “Het bleek dat de muur oorspronkelijk ook al gepleisterd was. Maar een gepleisterde muur wit sauzen, dat deden ze vroeger niet. Pleisterwerk bleef in principe onbehandeld. Het was duidelijk dat hier dus ook een andere kleur onder had gezeten. Bij het werk op de steiger kwamen we heel veel van die uiteindelijke licht groene kleur tegen.
En in feite is dat de historische kleur van het pleisterwerk. Nu ziet het er nog iets anders uit omdat de verf nog vers is, maar de muur was oorspronkelijk dus ook heel licht groen.”
Traskalk is al groen
In het onderzoeksrapport (van Van Rijnsoever Restauratie) lezen we onder meer het volgende: ‘Wel heeft dit onderzoek aangetoond dat er nog historisch materiaal is, al is dit minimaal. Ook is aangetoond dat de oudst gevonden laag hoogstwaarschijnlijk een traskalkmortel is. Deze mortel was rond 1900 nog populair maar daarna nam het portlandcement het steeds vaker over. Een hele voorzichtige conclusie zou daarom zijn dat deze laag traskalkmortel hoort bij één van de vroegere afwerkingen van de gevel. Traskalk heeft vaak een zacht groengeel uiterlijk. En dat past bij de toentertijd populaire natuur- en zandsteen imitatie. Daarom zou dit een mogelijke eerste laag kunnen zijn…’
Turfsteen uit de Eifel
Odwin: “Tras is gemalen tufsteen uit het Duitse Eifelgebergte. Als je dat in je mortel verwerkt, zal het in combinatie met water uitharden. Dat is natuurlijk handig als je het op een gevel smeert. Maar het gevolg was wel die groenige kleur.
En ja, nu is het dus wel geschilderd. Als je dat niet doet, wordt het een vlekkerig geheel. We vermoeden trouwens dat ze het destijds uiteindelijk ook te vlekkerig hebben gevonden. En dat het pleisterwerk ook toen al snel is geschilderd in ongeveer dezelfde kleur. En die hebben we dus bij het onderzoek aangetroffen.
Maar behalve die kleur vonden we ook een rozige kleur, zeegroen en lichtgrijs. Dus het is heel moeilijk te zeggen wat bij welke fase hoorde. Maar we weten wel zeker dat de gekozen groene kleur echt één van de onderste lagen was.
Historisch kleuronderzoek
Ook het historisch kleuronderzoek wees uit dat er geen sprake is van een eenduidig of volledig verhaal. In de conclusie lezen we onder andere over de twee kleuren in het nog overgebleven pakket verflagen op het houtwerk onder de kroonlijst. Die eerste twee afwerkingen zijn donkerbruin en een donkerder groen.
Samen met het lichtere groen van de muur, is dat volgens de deskundigen een kleurenschema dat past bij de tijd en de stijl van het gebouw. Maar, wordt erbij vermeld, dat is slechts een theorie. Er is geen sluitend kleurhistorisch materiaal als bewijs gevonden tijdens dit onderzoek.
Advies van vakgroep Erfgoed
Vandaar dat in goed overleg tussen eigenaar, architect en de erfgoedspecialisten van de gemeente, is gekozen voor de huidige kleuren.
Odwin: “De nieuwe eigenaar van het pand, Woonwerf Makelaardij, heeft het helemaal op laten knappen en er tien appartementen in aangebracht. Een voorwaarde voor het verlenen van de vergunning was dat de bouwer in overleg moest met de vakgroep Erfgoed over de kleur van het pand. En daarvoor moest een historisch kleuronderzoek gedaan worden. Dat heeft al met al veel tijd gekost. Mijn bewondering voor de manier waarop de opdrachtgever hiermee is omgegaan. Ook zij namen het heel serieus. Maar het resultaat is er dan ook naar. Het is een bijzonder en spraakmakend gebouw geworden. En ze krijgen veel positieve reacties, ook vanuit de buurt.”
Enthousiaste ontwerper
Mark Roet van ontwerpbureau Studio S3 was betrokken bij de totstandkoming van de nieuwe Harmonie. Ook hij is enthousiast over het resultaat: “Tijdens de gesprekken met de welstandscommissie kwam de vraag al naar voren: Kunnen we achterhalen wat de oorspronkelijke kleur is geweest? Ik vind het goed en ook belangrijk dat de gemeente het advies heeft meegegeven om zo’n onderzoek te laten doen. En dat ze daar ook financiële ondersteuning voor gaven.
Ik heb me er zelf ook hard voor gemaakt richting mijn opdrachtgever. Ik voelde meteen dat we hier iets heel moois van konden maken. Als je dan toch gaat schilderen, maak er dan iets van waar een verhaal aan zit. Het is natuurlijk een gebouw met veel historie voor Alkmaar!
We zijn trouwens erg blij met de samenwerking met Erfgoed. Zij hebben constructief meegedacht en gingen op zoek naar oplossingen die voor alle partijen acceptabel waren.”
Meer over de Harmonie
In 1836 opent A. Walraven in het pand op de hoek van de Nieuwesloot en de Lombardsteeg ‘Lokaal
Harmonica’. Een koffiehuis met zaal voor concerten en bijeenkomsten. Na de brand wordt in 1867 het huidige complex gebouwd, nu met een kleine en een grote zaal met 550 zitplaatsen. De Harmonie is (volgens de omschrijving in het monumentenregister) een fraai voorbeeld van een schouwburgcomplex in (vroege) eclectische stijl, met opvallende neoclassicistische kenmerken. Dat zie je vooral aan de gestuukte gevels met kroonlijst en flauwe kaphelling.
In 1870 kwam het pand in handen van A.L.Switzar, die ook Diligentia verderop aan de Korte Nieuwesloot exploiteerde. Hij richtte zich met ‘Schouwburg Harmonie’ meer op de elite.
In 1897 kwam er een Harmonie een nieuwe eigenaar en werd een groot toneel aangebracht in de grote zaal. Rond 1900 werd de eerste film vertoond. Dat gebeurde vervolgens regelmatig, totdat in 1914 een echte bioscoop werd geopend aan de Koningsweg.
Deur in plaats van ramen
In 1920 zijn de middelste twee ramen aan de Gedempte Nieuwesloot vervangen door een deur die toegang gaf tot een dancing (zie de bouwtekening van 1920). Na 1945 zijn er in De Harmonie geen schouwburgactiviteiten meer geweest. De concurrentieslag met het Gulden Vlies op de Koorstraat was verloren en De Harmonie richtte zich voortaan volledig op film.
In 1979 wordt het pand grootschalig verbouwd en gemoderniseerd. De ruimte op het toneel wordt
ingericht als kleine filmzaal. De toegangsdeur aan de Gedempte Nieuwesloot verdwijnt weer en de ramen op de begane grond krijgen kasten voor filmposters. In 1995 is de bioscoop uitgebreid met een nieuwe zaal op het Doelenveld. Toen is ook de entree naar die plek verhuisd. Op 31 januari 2016 sloot de bioscoop op deze plek om te verhuizen naar een hypermodern bioscoopcomplex aan de overkant van het kanaal. De Harmonie is op dat moment bijna anderhalve eeuw een belangrijke plek geweest in het Alkmaarse uitgaansleven.
Gemeentelijk monument
Het gemeentelijke monument aan de Gedempte Nieuwesloot is een prachtig voorbeeld van eclectische architectuur. Of, volgens de monumentenomschrijving, een voor Alkmaar vroege toepassing hiervan; nog stevig geworteld in het neoclassicime. Daarnaast is ook de plek van het complex veelzeggend. Die vertelt iets over de ontwikkeling van de bebouwing langs de rond 1871 gedempte Nieuwesloot en rondom het Doelenveld. Minstens zo belangrijk voor de monumentale waarde, is een ander verhaal dat het gebouw vertelt. En dat gaat over de ontwikkeling en veranderingen in het culturele leven van Alkmaar in de afgelopen eeuwen.
