Bob Kiel schreef boek over de werkelijke rol van Leeghwater

“Hij was vooral molenmaker en opzichter”

Het grootste deel van zijn leven woonde voormalig journalist en communicatieadviseur Bob Kiel in Grootschermer. In een gebied dat ooit door mensen werd gemaakt. En dat door de eeuwen heen verbonden is met de naam Leeghwater. Kiel vroeg zich af wat deze Jan Adriaensz Leeghwater nou werkelijk had gedaan voor het Schermereiland en schreef er een prachtig boek over. Hij vertelt zijn verhaal op zondag 12 september in de buitenlucht aan bezoekers van Open Monumentendag. Wij gingen alvast met hem in gesprek: “Het grappige is dat eeuwen later nog altijd wordt gedacht dat Leeghwater één van de belangrijkste waterbouwkundigen van Nederland is geweest.”

Bob Kiel werkte jarenlang als journalist en communicatieadviseur. Inmiddels is hij gestopt met werken en is hij onder meer voorzitter van de stichting Land van Leeghwater: “De afgelopen jaren zijn we bezig geweest het Land van Leeghwater, ofwel het gebied van Schermer en De Rijp, meer op de kaart te zetten, onder meer in samenwerking met Alkmaar Marketing.
We merkten dat op dat gebied nog wel wat werk te doen was, want, hoewel dit gebied al sinds 2016 bij de gemeente Alkmaar hoorde, was er tot voor kort bijvoorbeeld bijna geen Alkmaarder die het kende. Maar je merkt inmiddels dat het steeds meer wordt opgepikt.”

Twintig verhalen

Bob Kiel, die sinds enkele jaren in Avenhorn woont, werd geboren in Grootschermer en heeft daar zestig jaar van zijn leven gewoond: “Ik ben ook voorzitter van de Stichting Raadhuis Grootschermer. Een prachtig maar klein raadhuisje waar je onder meer kunt trouwen en vergaderen en dat in de weekends open is voor publiek. En ik merkte daar dat mensen bij rondleidingen erg geïnteresseerd waren in de verhalen. Niet alleen over het raadhuis zelf, maar ook over de geschiedenis van het gebied. Zelf vroeg ik me ook wel dingen af. Hoe kon het bijvoorbeeld dat Grootschermer zich destijds zo’n duur raadhuis kon veroorloven? Dus ik ben me erin gaan verdiepen. Hoe zijn die dorpen hier ontstaan? En dan kom je natuurlijk bij de drooglegging van de Beemster en de Schermer en het ontstaan van het Schermereiland waar wij op wonen. Een eiland door mensen gemaakt! Zo heb ik in de loop der jaren twintig verschillende verhalen gemaakt die onze vrijwilligers allemaal kunnen vertellen. Eén van die verhalen gaat over het ontstaan van de Schermer en een deel daarvan heb ik ook opgenomen in mijn boek.
En vorig jaar organiseerden we met de stichting de theatervoorstelling ‘Droge Voeten’ over de strijd tegen duizend jaar water. Met vijftien voorstellingen voor steeds een groep van dertig mensen. Ter voorbereiding had ik alle boeken gelezen die ik maar kon vinden over de strijd tegen het water. En dan kom je natuurlijk ook steeds de naam Leeghwater tegen. Op een gegeven moment vroeg ik me af wat die man nou echt gedaan had. Dus ik ben nog meer gaan lezen en ik ben gaan schrijven om ook dat verhaal te kunnen vertellen. Daar heb ik de coronaperiode voor gebruikt. Fotografe Elsbeth Pilz maakte speciaal voor het boek een heleboel mooie foto’s en Jan Scholtus, een bevriende collega die vroeger onder meer bladen als Libelle en Margriet opmaakte, tekende voor de vormgeving.”

En wat bleek die Leeghwater nu uiteindelijk voor een persoon te zijn?

“In elk geval was het iemand die, waarschijnlijk onbewust, heel goed voor zijn eigen PR heeft gezorgd. Zijn naam wordt nog altijd genoemd. Terwijl hij echt niet de hoofdrol heeft gespeeld in de droogleggingen destijds.
Leeghwater was volgens mij een autodidact. Iemand die alleen lagere school had gehad maar die wel heel veel geleerd heeft van zijn vader die molenmaker was en timmerman. Ik denk dat hij vooral zichzelf heel veel geleerd heeft. En hij was er ook goed in om ideeën te pikken en daar dan weer iets mee te doen. Dacht jij toevallig ook dat Leeghwater de uitvinder was van de achtkante bovenkruier? Dat is dus echt niet waar. Hij heeft gewoon een bestaande molen verbeterd.
Opvallend is dat hij gedurende zijn hele leven (Leeghwater werd geboren in 1575 en stierf in 1650) aantekeningen heeft gemaakt en stukjes heeft geschreven over wat hij deed.
Zo schreef hij onder meer het Haerlemmer-meer-boeck. Een boekje van overigens slechts 44 pagina’s, bedoeld om de mensen in Haarlem en Leiden ervan te overtuigen dat de Haarlemmermeer moest worden drooggemalen. Het was een soort populair geschreven offerte, die hij onderbouwde door te vertellen over zijn ervaring met droogleggingen in de kop van Noord-Holland. Maar zijn plan was vrij globaal, hij belichtte vooral de voordelen. Dus dat lokte kritische reacties uit. Waarop hij tot drie keer toe een nieuwe versie schreef. Het duurde vervolgens nog 200 jaar voordat de Haarlemmermeer werd drooggemalen.
Hij schreef trouwens ook een kroniek over zijn jeugd in Graft en De Rijp. Die verscheen vlak voor zijn dood in 1650. Kort daarna, in 1654, was die grote brand in De Rijp. Toen heeft zijn vriend, uitgever en schrijver Jan Philipsz Schabaelje een hoofdstuk over die brand geschreven en toegevoegd aan het boek van Leeghwater. Daarna is dat boek zo populair geworden.” (Tekst gaat verder onder de foto’s)

Leeghwater belangrijke Nederlander

“Mede dankzij dat boek leek Leeghwater opeens een heel belangrijke rol te hebben gespeeld in de droogmakerijen. Terwijl hij vooral actief is geweest als molenmaker en opzichter. Hij heeft bijvoorbeeld nooit in een bestuur gezeten. Maar het grappige is dus wel dat eeuwen later nog altijd wordt gedacht dat Jan Adriaensz Leeghwater één van de belangrijkste waterbouwkundigen van Nederland is geweest. Ik denk niet dat hij dat ooit had kunnen vermoeden. Hij stond in 2004 zelfs op de 28e plaats in de lijst van de honderd belangrijkste Nederlanders ooit.
Maar daar gaat mijn boek dus niet over. Dat gaat over wat hij nou werkelijk deed. En het leuke is dat je daar nog heel veel van kunt terugzien in het landschap: de droogmakerijen, de molens waar hij aan werkte, het raadhuis in De Rijp dat hij ontwierp, maar bijvoorbeeld ook het eerste carillon in De Rijp. Hij maakte op een gegeven moment blijkbaar ook klokkenspellen. Zo heeft hij bijvoorbeeld klokkenspellen gemaakt voor de Wester- en de Zuiderkerk in Amsterdam. Maar daar moet je dus wel meer voor in huis hebben dan alleen technische kennis, want die waren blijkbaar zo vals dat ze binnen een paar jaar alweer werden vervangen.”

Tip:

De Rijp heeft sinds enige tijd zijn carillon terug. Op zondag 12 september, tijdens het Open Monumentendagweekend, zal beiaardier Christiaan Winter het carillon bespelen, afgewisseld met verhalen over het carillon, beneden bij de kerk). Van 14.00 tot en met 15.30 uur (elk half uur).

Leeghwaterverhaal op Open Monumentendag

Nieuwsgierig geworden naar het verhaal over Leeghwater en het boek dat Bob Kiel over hem schreef? Bob vertelt zijn verhaal in het kader van ‘Verhalen in de buitenlucht’ in het Open Monumentendagweekend.
Op zondag 12 september van 11.00 tot en met 12.30 uur en van 14.00 tot en met 15.30 uur is in totaal acht keer zijn verhaal te beluisteren bij het raadhuis van Grootschermer (elk half uur een verhaal).
Bekijk het programma van het Open Monumentendagweekend

Boek bestellen?

Het boek Land van Leeghwater, door mensen gemaakt’ is voor € 14,95 plus verzendkosten te bestellen via boekleeghwater@ziggo.nl
Het is ook koop bij onder meer Museum In ’t Houten Huis, Stedelijk Museum Alkmaar, de VVV’s in Alkmaar en De Rijp en verschillende boekwinkels in Alkmaar en omgeving.