Bewoners Oudegracht laten sierplafond opknappen

Eclectisch grachtenpand op historische plek

Het was nog best een klus, maar Hermine en Bob Heusy zijn blij dat ze het gedaan hebben: het sierplafond in de voormalige en-suite kamer in hun grachtenpand aan de Oudegracht is volledig gerestaureerd: “We willen originele elementen ook weer kunnen doorgeven voor de toekomst.” Wij gingen op bezoek aan de Oudegracht en lieten ook onze bouwhistoricus Carolien Roozendaal haar licht werpen op het plafond en het pand aan de Oudegracht 207.

“Toen wij net in dit huis kwamen, hebben we het plafond al eens opgeknapt,” vertelt Bob Heusy. “Dat heb ik toen zelf gedaan en dat was ik ook nu weer van plan. Nadat ik de kamer leeg had gemaakt, het behang had verwijderd en de vloer had afgedekt, is eerst de stukadoor aan de slag gegaan. Die was drie dagen bezig met scheuren repareren en gaten vullen. Toen hebben we na overleg toch maar besloten om het werk af te laten maken door een schildersbedrijf. Dat werd de firma Schipper, ook van de Oudegracht. Maar die vond het resultaat nog niet optimaal. Hij wilde ook een speciale laag aanbrengen die scheurvorming en bladderen in de toekomst zou voorkomen.”
Hermine: “Dat was wel heel leuk hoor, om de reactie van de schilder te zien op ons plafond. Die werd zo enthousiast! ‘Oh, hier gaat mijn hart sneller van kloppen!’ riep hij uit.” (Tekst gaat verder onder de foto’s)

Renovatievlies

Bob: “Vervolgens zijn ze met wel vier man bezig geweest met zogeheten renovatievlies en glasvezellijm. Het zag er gek uit en ik was heel bang dat je dat vlies zou blijven zien, maar dat is helemaal niet zo. Het ziet er super strak uit, zeker sinds het daarna geschilderd is.
Ik had de verf gekocht bij Tames aan de Laat en kreeg het advies om wat kleur aan te brengen op het plafond. Maar toen kreeg ik drie schilders plus mijn eigen vrouw tegen me, want die vonden het veel te donker…”
Hermine: “Ja, die schilder die zo verliefd was op het plafond zei meteen: ‘dit smeer ik er niet op. Daar krijg ik tranen van in mijn ogen.”
Bob: “Tja, wat doe je dan? Dan haal je natuurlijk gewoon een emmer verf in een lichtere kleur.” (Tekst gaat verder onder de foto’s)

En suite

Bob en Hermine kochten het huis in 1988 van de moeder van Hermine: “Mijn ouders hadden dit huis zelf in 1968 gekocht van het Hervormde Kerkbestuur van Alkmaar. De en-suitedeuren zijn er toen uit gehaald.”
Bob: “Als dat niet was gebeurd, hadden wij ze zeker gehouden! Wij vinden het heel belangrijk om originele elementen te bewaren. Wij woonden in die tijd een eindje verderop, op nummer 217. Daar hadden we nog van die mooie glas-in-loodramen. Een timmerman die bij ons bezig was, wilde die er ook al uithakken vanwege het licht. Maar dan ben je bij ons dus aan het verkeerde adres!”
In 1988 verhuisde Hermine, samen met Bob, naar het huis van haar ouders. Hermine: “Mijn vader was inmiddels overleden en voor mijn moeder was het huis veel te groot. Ze heeft nog een aantal jaren bij ons gewoond. Daar was het huis groot genoeg voor.” (Tekst gaat verder onder de foto’s)

Trapgevel

Bob: “En sinds we hier wonen, hebben we al veel gedaan aan het pand. Zoals bijvoorbeeld de trapgevel op de dakkapel. Weet je trouwens dat de erker niet origineel is? Dat was een wens van de eigenaar van dit huis in 1914. Maar van de gemeente mocht je niet door de rooilijn bouwen, dus een erker aan de buitenkant van de woning kon niet. De oplossing was de erker binnen de oorspronkelijke gevel te plaatsen. Maar daarvoor moest ook de voordeur naar achteren. Eigenlijk dachten wij altijd dat dit hele huis in 1914 was gebouwd, maar dat bleek dus alleen die erker te zijn. Het huis is waarschijnlijk ergens tussen 1840 en 1850 gebouwd. Het sierplafond zat er al in vanaf het begin.”

De blik van de bouwhistoricus

(Door Carolien Roozendaal)
Het pand Oudegracht 207 ligt aan de zuidzijde van de gracht tussen de Zilverstraat en de Baangracht. Deze plek vertelt overigens zelf al een bijzonder verhaal van de ontwikkelingen in de verdediging van de stad. (lees meer Tweemaal omwald – Canon van Nederland)
De Oudegracht is als nieuwe vestingsgracht gegraven in 1536. De gracht is mooi te zien op de kaarten van van Deventer van rond 1560. Door het beleg van Haarlem in 1572, echter, nam de dreiging van de Spanjaarden toe. Toen duidelijk werd dat de stadsmuren niet voldoende bescherming boden tegen hun geschut, werden in de zomer van 1573 nieuwe aarden vestingwallen rondom de stad aangelegd. De Oudegracht was niet meer nodig voor de verdediging en er ontstond ruimte voor nieuwe bebouwing. Met tussen de woningen aan de gracht en de vestingwallen ruimte voor lijnbanen, ofwel touwslagerijen. Vandaar ook straatnamen als Baangracht, Baansloot, Baansluis en Baanstraat in de directe omgeving van de gracht.

Silberling stucwerk

Ondanks de historische locatie is het pand zelf van veel jongere datum. De gevel en het gerestaureerde plafond sluiten in datering heel mooi op elkaar aan. Vanaf de late negentiende eeuw zien we dat de bouw steeds meer wordt geïndustrialiseerd. Er wordt meer gebouwd en de techniek schrijdt voort. Stucwerkplafonds worden samengesteld uit kant-en-klare ornamenten en niet meer door de stucwerker ter plaatse gemodelleerd.
De Silberling catalogus geeft ons een mooi beeld van de verschillende stijlen die in die tijd werden toegepast. Alle achttiende-eeuwse Lodewijk-stijlen zijn vertegenwoordigd en in de catalogus van begin twintigste eeuw zie je ook de art-nouveau en art-deco opkomen. De opdrachtgever kon zo naar eigen smaak zijn plafond en wanddecoraties kiezen. We herkennen vaker ornamenten uit de catalogus en zien dan soms ook stilistisch opvallende combinaties. Dat noemen we dan met een mooi woord eclectisch. (Tekst gaat verder onder de foto’s)

Catalogus weer compleet

Silberling was een bekende naam in die periode. De fabriek was eind negentiende en begin twintigste eeuw één van de grootste aanbieders van ornamenten. Bijzonder is dat de catalogus van Silberling weer compleet is gemaakt. Nadat de oorspronkelijke in onbruik geraakte catalogus was zoekgeraakt, kon één en ander, na het nodige onderzoek, weer bij elkaar gebracht worden. Het bleek dat een groot deel van de mallen waarmee de ornamenten werden gemaakt nog bestaat. De vereniging NOA heeft de Silberlingcollectie aangekocht en het vruchtgebruik ligt bij Het Neerlandsch Stucgilde.

Overigens is de gevel van het pand aan de Oudegracht ook opgetrokken in eclectische stijl. De T-schuifvensters en het metselwerk met spekbanden zijn heel traditioneel. De opvallende opgemetselde dakkapel komt in Alkmaar niet veel vaker voor en de brede gebroken kap is typisch voor de negentiende eeuw. Een ouder pand zou namelijk een hoge steile kap hebben. De kenmerkende erker van het pand is aangebracht in 1914 door de bekende Alkmaarse aannemer Ringers en zoon.
En aan het patroon van het stucwerkplafond in de voorkamer, kun je zien dat dat er al was voordat de erker is gebouwd en dat het later is aangepast. Anders had het namelijk tot in de details de lijnen van de erker gevolgd.

Voor de toekomst

De eigenaars zijn heel gelukkig met hun opgeknapte plafond. Hermine: “Ik ben heel dankbaar dat mijn ouders het plafond gehouden hebben. Wij zouden dit zelf ook nooit wegdoen.”
Bob: “En niet alleen voor ons woongenot. We willen deze originele elementen ook weer kunnen doorgeven voor de toekomst.”

Auteurs: Carolien Roozendaal (bouwhistoricus Erfgoed Alkmaar) en Judith Flapper (interview)