8 oktoberbord terug op oude plek onder het Grote Raam
In 2023 vierden we dat Alkmaar 450 jaar geleden het beleg van de Spaanse troepen afsloeg: ‘bij Alkmaar begint de victorie’. Een van de hoogtepunten van het feestjaar was de onthulling van een nieuw ontworpen glas-in-loodraam, in het grote zuidtranseptvenster van de Grote Kerk. Dat nieuwe raam is ontworpen door Fiona Tan en heeft als thema ‘Het licht van de vrijheid’.
In de Grote Kerk hangt al jaren een merkwaardig wandbord met een incourante afmeting. Dit bord is vermoedelijk gemaakt als onderschrift voor een raam. Het gaat dan om het raam dat in 1642 geplaatst werd in het venster van het zuidertransept en dat allang weer is verdwenen. Dat gebrandschilderde glasvenster had de titel ‘het beleg van Alkmaar’. En de tekst van het wandbord is wonderwel niet alleen toepassing op het oude glasraam, maar ook op het nieuwe grote raam dat in oktober werd onthuld en dat de titel ‘Het licht van de vrijheid’ kreeg.
Het bord dat jarenlang hoog aan een andere muur hing in het zuidtransept, is afgelopen zomer gerestaureerd door Jazzy de Groot en hangt nu weer op de plek waar het ooit begon.
(Tekst gaat verder onder de foto)
Het bord na de restauratie, en de afleiding van het jaartal 1573 uit het chronogram
De tekst op het bord ‘CLareat oCtobrIs LVX oCtaVa aLCMarIanIs’ is een chronogram, waarvan de hoofdletters samen het jaartal 1573 vormen. De tekst vormt met het er in verstopte jaartal in Romeinse cijfers samen een geheel. De constructie van zo’n kloppend cijferdicht vergt een goede beheersing van het Latijn, en was in de zeventiende eeuw populair. De tekst betekent zoveel als ‘Op acht oktober ging vanuit Alkmaar het licht stralen’. Dus thematisch naadloos passend bij het nieuwe raam: ‘Licht van de Vrijheid’. Tijdens de voorbereidingen van het nieuwe gebrandschilderde grote zuidtranseptraam ontstond het idee, om het tekstbord weer op de waarschijnlijke oude plek terug te hangen.
Al tijdens de bouw van de Grote Kerk werd begonnen met het aanbrengen van gekleurde glasramen met voorstellingen. In het grote noordtranseptraam werd in 1516 een monumentaal gebrandschilderd glas-in-loodraam geplaatst. In het zuidertransept hadden de Alkmaarders als tegenhanger daarvan een soortgelijk raam willen plaatsen, maar fondsenwerving in 1519 leidde niet tot succes. Pas in 1644 kon hier een gebrandschilderd raam worden gerealiseerd. Uit schriftelijke bronnen is bekend dat het werd geleverd door glasschilder Jan Maerten Engelschman van Hoorn, en dat het raam het vergeefse beleg van Alkmaar door de Spanjaarden in 1573 verbeeldde, maar er zijn geen afbeeldingen van bewaard. Diverse historici opperden eerder, dat het tekstbord bij dit verdwenen glasraam hoort. Vermoedelijk is dit geschilderde glas na de bouwkundige vernieuwing van het raam door stadstimmerbaas Jan Stuyt in 1760 niet teruggebracht. En mogelijk is toen ook het bijbehorende tekstbord naar een minder prominente plek verhuisd. Pas in de 19e eeuw is de positie van het bord, tegen de westelijke muur van de zuiderkruisbeuk, voor het eerst vastgelegd. Hard bewijs dat het bord recht onder het zuidertranseptraam heeft gehangen, is er dus niet. Maar het thematische verband, in combinatie met de anders onverklaarbare langgerekte vorm van het bord, maakt de plaats wel waarschijnlijk. (Tekst gaat verder onder de foto)
In de zomer van dit jaar is het wandbord afgenomen, en door restaurateur Jazzy de Groot onder handen genomen. Dat werd in de kooromgang van de kerk gedaan, en alle bezoekers aan de kerk hebben dat dus van dichtbij kunnen zien gebeuren. De conserverende restauratie hield vooral het schoonmaken van het bord in, vervolgens het verwijderen van de latere verkleurde overschilderingen, en het retoucheren van de beschadigingen. Het bord oogt hierdoor weer wat donkerder blauw dan we gewend waren. Van verguldsel werden alleen de meest storende krassen bijgetipt. De constructie en de ophanging bleken nog in een goede staat en hieraan hoefde niets te worden gedaan. Na het afbreken van de voor het nieuwe glas-in-loodraam gebouwde steigers is het tekstbord op de ‘nieuwe’ plek opgehangen, en op 8 oktober aan het toegestroomde publiek onthuld.
Terug naar het overzicht met artikelen van Erfgoed Magazine Alkmaar 68
