3D-model Grote Sint Laurenskerk helpt mysteries oplossen
De bouwfases van de Grote Kerk in 3D
Dit najaar komt het langverwachte boek uit over de bouwgeschiedenis van de Grote of Sint-Laurenskerk. Na jaren van onderzoek weten we nu precies hoe de bouwmeesters hun huzarenstukje hebben kunnen uitvoeren. Door een combinatie van slim inkopen en goed plannen waren zij in staat om in minder dan vijftig jaar een immens kerkgebouw neer te zetten. Het maken van een 3D-model hielp om enkele van de mysteries op te lossen.
In 2015 en 2016 deden de bouwhistorici Karel Emmens en Jan van der Hoeve in opdracht van de gemeente Alkmaar onderzoek naar de bouwgeschiedenis van de Grote Kerk. Desgevraagd lichten de onderzoekers alvast een tipje van de sluier op:
“Bij ons onderzoek naar de verschillende bouwfases van de kerk konden wij gelukkig gebruik maken van eerder verricht onderzoek door Peter Bitter, Carla Rogge, Taco Tel, Anne Pauptit en vele anderen. Tegelijkertijd verrichtte Carly Misset nieuw archiefonderzoek naar de kerk, eveneens in opdracht van de gemeente Alkmaar. En ook dat leverde een heleboel nieuwe informatie op.”
Stapje voor stapje
“Door alle gegevens uit archief- en bouwhistorisch onderzoek samen te voegen, viel uiteindelijk te herleiden hoe de kerk stapje voor stapje tot stand is gekomen tussen circa 1470 tot 1518. Daarvan hebben we een rapport opgemaakt. Met de productie van een boek in 2018 mochten we deze gegevens uitwerken tot 3D-modellen. (Dit is gedaan door Daan Claessen van Erfgoed Utrecht, waar ze al ervaring hadden opgedaan met 3D-reconstructies van de Domtoren en het stadhuiscomplex, red.)
Fantastisch natuurlijk die 3D-modellen! Maar dat leverde ook weer nieuwe problemen op. Voor het maken van 3D-modellen moeten eindeloos veel detailvragen worden opgelost. Want als je zaken openlaat, kan het 3D-model niet tot stand komen. Dat vroeg om veel extra onderzoek, vooral ook naar soortgelijke kerken uit dezelfde periode. Wat waren de gebruikelijke bouwpraktijk en bouwtechnieken in de late vijftiende en vroege zestiende eeuw?
Maar ook het schetsen en uittekenen van alle tussenfasen werd onderdeel van het onderzoek. Waren alle tussenfasen logisch en technisch mogelijk? Alle gevonden oplossingen hebben we natuurlijk getoetst aan het gebouw en de archiefgegevens.
Intussen bleef Daan Claessen maar tekenen op de computer, soms wel vijf varianten. De in 2015 en 2016 gereconstrueerde bouwvolgorde bleek op hoofdlijnen geheel juist te zijn. Maar bij uitwerking in de 3D-modellen zijn dus nog wel heel veel details ingevuld. En met de reeks mooie tekeningen is de bouwfasering van de kerk nu voor iedereen inzichtelijk geworden.”
Wat we al wisten
Door het archeologisch onderzoek van onze eigen stadsarcheoloog Peter Bitter in de jaren negentig, was al bekend dat de voorganger(s) van de kerk binnen de huidige kerk pasten en dat een deel van de fundering was hergebruikt. Maar daarnaast wordt nu ook duidelijk hoe de kerk waarschijnlijk heeft gefunctioneerd tijdens de bouw, die startte in 1470.
Omgevallen toren
In 1468 viel de nieuwe gebouwde toren boven op het schip van de oude kerk, het koor bleef echter gespaard. Dit deel kon helaas niet archeologisch worden onderzocht, maar met de 3D-reconstructie is aannemelijk gemaakt dat het koor nog tot ongeveer 1500 als kerkruimte heeft gefunctioneerd terwijl er omheen de bouwwerkzaamheden in volle gang waren.
Tijdelijke wanden
Toch zijn niet alle vragen opgelost en dat zal ook nooit gebeuren, volgens de onderzoekers: “Door de grootschalige vernieuwingen bij de restauraties in de twintigste eeuw ontbreken bouwhistorische gegevens en de archieven vertonen op cruciale punten hiaten. Zo weten we nog steeds niet waarom er enkele aanpassingen in het plan zijn doorgevoerd. Het hoogteverschil tussen schip en dwarsschip met koor is hiervan misschien wel het meest opvallende voorbeeld. En over de tijdelijke wanden die het kerkgebouw in elke bouwfase moeten hebben afgesloten, ontbreken alle gegevens. We weten wel zeker dat ze hebben bestaan, want de voltooide gedeelten van de kerk werden steeds bijna onmiddellijk in gebruik genomen. Dat weten we onder andere uit de stichting van verschillende altaren.”
Vanaf Open Monumentendag op 8 september zal het 3D-model worden opgenomen in de vaste tentoonstelling in de Grote Kerk. Het is de perfecte plek om je bewust te worden van het vakmanschap, de durf en het geloof die samen leidden tot het nu 500 jaar oude huzarenstuk van onze voorouders, de Grote Sint-Laurenskerk.
Ontdek en lees meer in het boek De Grote Kerk van Alkmaar. 500 jaar bouwen en behouden dat in oktober verschijnt.
Jan van der Hoeve en Karel Emmens,
met aanvullingen van Carolien Roozendaal
