Raadhuis De Rijp

Prentbriefkaart Gezicht op den Kleinen Dam in de Rijp. Het raadhuis de trots van het dorp. Collectie Kaptein Circa 1903.

Parel uit de 17e eeuw

Eindelijk krijgt De Rijp een eigen raadhuis. Het is 1630. Het dorp is rijk door de haringvangst.
Jan Adriaensz Leeghwater is de architect en hij laat de welvaart zien in het gebouw. Deze beroemde Rijper maakte ook naam bij het droogleggen van polders.

Hier gebeurde van alles. De burgemeester werkte in zijn kamer en de landloper zat in de cel. Op de waag stond een os. En in 1794 sleepte Antje Hofmeijer haar vrijer voor het gerecht.

Antje Hofmeijer met baby — Antje Hofmeijer met haar zoontje.

Doopakte_van_Sibo — Antje Hofmeijer met haar zoontje.

Antjes vrijer

Het was een grote schande: Antje Hofmeijer was 24 jaar en ongetrouwd toen ze op 23 mei 1794 in Graft beviel van een zoontje. Ze was zwanger geraakt toen ze als dienstmeisje in De Rijp werkte. De vader was volgens Antje de buurjongen daar: Sibo Holling. Maar die ontkende in alle toonaarden en weigerde met haar te trouwen. Door de zwangerschap was Antje haar goede naam en haar baan als dienstmeid kwijtgeraakt. En nu had ze een kind te onderhouden. Daarom sleepte ze Sibo in juni voor het gerecht van De Rijp. Samen met zijn vader, want Sibo was ook nog geen 25 en daarom minderjarig. Antje was wees en werd bijgestaan door haar voogden en een advocaat. De stukken over de rechtszaak worden bewaard in het Regionaal Archief.

Uit ‘Antje voor het gerecht in 1794 ‘ van Regionaal Archief Alkmaar

Leeghwater 450 jaar

In 2025 is het precies 450 jaar geleden dat Jan Adriaenszn Leeghwater in De Rijp werd geboren. Dat is de reden dat de molenbouwer en waterbouwkundige in het zonnetje wordt gezet. Het wordt een feestelijk jaar in het Land van Leeghwater, het gebied waarop Leeghwater nadrukkelijk zijn stempel heeft gezet. Bekijk de festiviteiten die het komende jaar plaatsvinden.

Eindelijk een eigen raadhuis

Het had trouwens nog heel wat voeten in de aarde voordat De Rijp een eigen raadhuis kon gaan bouwen.
Al in 1600 dient De Rijp een verzoek in bij de Staten van Holland om zich af te scheiden van Graft, maar de bestuurders gaan niet op dat verzoek in. Zeven jaar later, in 1607, geeft Johan van Oldenbarnevelt, de raadspensionaris van de Staten van Holland, alsnog toestemming voor de scheiding van beide dorpen. De Rijp is in die periode al veel groter en belangrijker dan Graft. Daarom is de behoefte aan een eigen raadhuis groot, maar lange tijd werd die wens dus niet gehoord. Pas in 1630 krijgt Leeghwater, inmiddels een beroemde Rijper, de opdracht een raadhuis voor De Rijp te ontwerpen.

De Rijp en Graft

Aanvankelijk was De Rijp een klein buurtschapje van Graft. Dit dorp zocht een plek waar schepen zoals haringbuizen goed konden aanleggen. Die vonden ze aan de oever van een oude dijk, dichtbij het Beemstermeer.

Aan die oever begon de eerste bebouwing. En daar heeft het dorp de naam waarschijnlijk aan te danken. Het van oorsprong Oud Friese Ripe voor oever of rand, werd Rijp in het Oudhollands.
Het dorp werd groot door de haringvisserij. Gaandeweg groeide De Rijp uit tot redersdorp en hoofddorp op het Schermereiland. Langzaam nam het groeiende dorp afstand van moederdorp Graft. Dat begon met een eigen kapel. De eerste houten kapel werd in 1467 gebouwd, nadat er al in 1404 op die plek een houten kruis geplaatst was. Voor veel mensen was de afstand van 1200 à 1400 meter tot de kerk in Graft te groot geworden.
In 1607 splitste De Rijp zich af van Graft waardoor het dorp bestuurlijk zelfstandig werd. De roep om een eigen raadhuis nam met de jaren toe. Het stak de Rijpers dat Graft al in 1613 een prachtig raadhuis had, terwijl de vroedschap in De Rijp vergaderde in een kelder in de Rechtestraat.
Ze moesten dus nog even een aantal jaren geduld hebben…

Schermereiland met de RYP — Schermereiland met de Ryp. Afbeelding van de site van OHV ‘Het Schermereiland’.

Eksters en kraaien

De inwoners van De Rijp werden in die tijd ‘kraaien’ genoemd en de inwoners van Graft waren de ‘eksters’. De verstandhouding tussen beide groepen was niet altijd even hartelijk. ‘Die van Graft’ vonden heel vaak dat ‘die van De Rijp’ nogal opschepperig deden. Maar de geschiedenis doet zijn werk. Ook de tijd dat een Rijper het niet in zijn hoofd moest halen om met een Grafter verkering te krijgen (of omgekeerd) is al lang voorbij.

Lees nog veel meer over de naam en de geschiedenis van dit dorp op de website van de Oudheidkundige Vereniging Schermereiland.

Meer over het monument

Adres Raadhuisstraat 21, 1484 EN De Rijp

Bouwjaar en bouwstijl
1630, Renaissance.

Het raadhuis is in 1630 ontworpen door de beroemde waterbouwkundige Jan Adriaanzn Leeghwater in de Hollandse Renaissancestijl. Kenmerkend aan deze stijl zijn de trapgevels, de afwisseling van baksteen en natuursteen, het gebruik van decoratief metselwerk en versierende beelden. Het laat de welvaart zien die het dorp destijds beleefde.

In de gevel prijkt het wapen van De Rijp. Het dorp De Rijp was na Enkhuizen de belangrijkste stad voor haringvangst in Noord-Holland. Om deze reden voert Enkhuizen in haar wapen drie gekroonde haringen en De Rijp twee. Het wapen werd op 26 juni 1816 bij Koninklijk Besluit officieel toegekend, hoewel het zeker al rond 1600 werd gebruikt.

Het gebouw overleefde door zijn enigszins geïsoleerde ligging de brand van januari 1654. In dit raadhuis was ook de waag ondergebracht. Op de begane grond is nog de weeginrichting bewaard, waar onder andere vee en producten van landbouw en nijverheid werden gewogen. Op de eerste verdieping zijn nog de oorspronkelijke raadzaal, de burgemeesterskamer en de secretarie. Beneden is het VVV gevestigd. Op de tweede verdieping is de prachtige ‘Leeghwaterzaal’.