Veelgestelde vragen duurzame monumenten

Wat verstandig is, kun je vanuit verschillende opzichten bekijken. Als het gaat om een monument, betekent verstandig in ieder geval dat het isoleren geen negatieve gevolgen heeft op monumentale onderdelen. Verstandig betekent ook dat je niet in het ene deel van het pand een oplossing bedenkt, die op een andere plek in het pand voor problemen zorgt.  Berucht zijn bijvoorbeeld de koudebruggen, bijvoorbeeld bij balkenkoppen of bij vensterglas. Het lijkt misschien een open deur, maar het is wel van belang: isoleren begint bij de buitenkant, de schil van het gebouw. Zorg er eerst voor dat je de problemen die van buiten komen, ook echt buiten houdt. Pak dus eerst muren en daken aan en kijk dan verder.

Heel belangrijk om te onthouden bij isoleren: isoleren = ventileren (zie ook de webinar). 

Bron

Lees ook de tips van bouwfysicus Marc Stappers op monumenten.nl, onder meer over damp-open isoleren.

Voor het isoleren van de binnenkant zouden PU (polyurethaan) of PIR (polyisocyanuraat) isolatieplaten geschikt zijn. Vanwege de geringe isolatiedikte en hoge isolatiewaarde. Alleen is de chemische verwerking met PUR-schuim weer geen goed idee. Biobased isolatie (gemaakt van natuurlijke grondstoffen zoals vlas, hennep, cellulose, houtwol e.d.) heeft een grote voorkeur. Het is milieuvriendelijk en sluit goed aan bij de eisen en gevoeligheden van monumenten. Glaswol en steenwol worden ook gebruikt, maar wel steeds minder omdat dit materiaal schadelijk is voor de gezondheid als je ermee werkt. Het belangrijkste bij het isoleren van een gevel, is dat de damp-remmer aan de binnenkant goed sluitend is aangebracht.

Isoleren van de buitenkant van monumenten is vaak niet wenselijk, en het is belangrijk om eerst in gesprek te gaan met de gemeente. Bij monumentale panden zal hiervoor altijd een vergunning nodig zijn. Voor het isoleren van bijvoorbeeld een gepleisterde gevel is er een speciaal soort polyurethaan schuim. Die wordt aan de buitenkant vastgemaakt, met daaroverheen een laagje stucwerk om het af te werken.

Hier zijn verschillende oplossingen voor, wat werkt in jouw monument, is afhankelijk van een heleboel dingen. Het aanbrengen van een ventilatiesysteem om afvoer van vocht te reguleren zou bijvoorbeeld een oplossing kunnen zijn.

Bekijk ook het filmpje van de stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg over dit onderwerp.

Vanaf het eind van de negentiende eeuw zijn we begonnen met het bouwen van spouwmuren. De reden hiervoor was dat gevels van toen nog wel eens vocht doorlieten, waardoor je vochtplekken kreeg op de binnenkant van de muur. Door de buitenste muur los te koppelen van de binnenste muur, creëerde je ventilatie. Hierdoor bleef de binnenmuur droog. In het begin waren de ruimtes tussen die muren maar zo’n 4 cm dik. Later werd die ruimte groter, zo’n 7 of 8 centimeter. In moderne panden zijn de ruimtes zelfs bijna 15 centimeter dik.
Op zich kan isolatie van de spouwmuur werken, maar alleen als het perfect is aangebracht door een professionele partij die ervaring heeft met het werken in monumenten. Ook als je deze ruimtes gaat vullen, blijft ventilatie cruciaal.
In de praktijk zien we vaak technische problemen ontstaan met dit soort isolatie. In veel gevallen zijn andere isolatiemethodes veiliger en effectiever.
Zijn er alternatieven die nog beter werken dan isolerend glas?
Huub van de Ven van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en zelfstandig adviseur Martijn Haitink zeggen hier het volgende over in een artikel op monumenten.nl.

Huub van de Ven van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en zelfstandig adviseur Martijn Haitink zeggen hier het volgende over in een artikel op monumenten.nl.

Martijn: ‘Dubbelglas wordt in mijn ogen te vaak als de heilige graal gezien. Er zijn soms alternatieven die een veel groter effect kunnen hebben. Dikke gordijnen, luiken binnen of buiten of kierdichting: dat zijn allemaal goede manieren om energierendement te halen.’ Huub: ’Ik merk ook dat men de neiging heeft om eerst iets aan het glas te willen doen. Kierdichting is echter de belangrijke eerste stap om energie te besparen. Want bij een historisch venster gaat meestal meer warmte verloren door de kieren rondom het raam dan door het glas. Ook is de kieren aanpakken goedkoper. Voor een historisch raam heeft u meestal wel professionele tochtstrippen nodig die bedrijven komen plaatsen. En luiken herstellen of terugbrengen is natuurlijk ook een goede optie. Ook de gordijnenbranche heeft niet stilgezeten. Er zijn tegenwoordig speciale isolerende gordijnen.’

Het volgende antwoord komt uit een interview met Wim Jakobsen, teamleider van de Monumentenwacht in Zeeland:
“Ga niet in het wilde weg nu achter een hybride warmtepomp aan, maar kijk naar het geheel. Met de Monumentenwacht heb je als eigenaar vaak al een meerjarenonderhoudsplan gemaakt voor je monument. Dan weet je op welk moment er werkzaamheden aankomen. Wij adviseren dan altijd om het thema duurzaamheid op zo’n moment weer aan de orde te stellen. Dat zijn de natuurlijke momenten.
En je kunt als aanvulling op je onderhoudsplan aan een DUMO-coach (Duurzame Monumenten) vragen om een duurzaamheidsadvies voor je pand te maken, eventueel aangevuld met een warmtelastberekening. Daarmee krijg je een beeld van het warmteverlies van je woning. Je weet dan beter wat je aan energie nodig hebt om de ruimten in je pand warm te krijgen. Het gaat erom dat er een balans komt tussen dit verlies en de opwekking van energie.’

TIP 1: Een deel van de kosten van de duurzaamheidsadviezen kun je declareren bij het Restauratiefonds

TIP 2: Praat mee in de speciale warmtepompen groep op de Monumenten Community

Let op: het verhogen van de huidige elektriciteitscapaciteit kan leiden tot een toename van risico’s op kortsluiting en brandgevaar. Laat een gerenommeerd installatiebedrijf je hierin adviseren.

Dat is afhankelijk van het type. Sommige batterijen zijn geschikt om buiten staan, andere zijn voor binnen maar die zouden eventueel op zolder kunnen staan. De omvormers zijn er ook zowel voor binnen als buiten. Buiten onzichtbaar ophangen is ook een optie omdat deze apparaten (omvormers) een piepgeluid kunnen maken. 

Let op: het verhogen van de huidige elektriciteitscapaciteit kan leiden tot een toename van risico’s op kortsluiting en brandgevaar. Laat een gerenommeerd installatiebedrijf je hierin adviseren.

Er zijn best veel kanalen die lucht toevoeren en afvoeren. Die moeten worden weggewerkt door de hele woning heen. Dat kan best ingrijpend zijn. Het hangt er ook vanaf wat wel en niet kan en of leidingen in het zicht mogen hangen. Als je bijvoorbeeld een monumentaal plafond hebt, zijn de mogelijkheden al wat beperkter. In sommige gevallen kun je dan wel via de vloer werken, van de verdieping erboven. Laat je hierin goed adviseren, ook over waar de (on)mogelijkheden liggen voor jouw pand.

Wim Jakobsen, teamleider van de Monumentenwacht in Zeeland, zegt hierover het volgende op monumenten.nl: “Dat woord voorlopig is terecht, want voor een deel doet de tijd zijn werk. Er zijn nu al veel meer oplossingen die ook bij monumenten toegepast kunnen worden en die leiden tot een lagere stookbehoefte. En daarmee komt de warmtepomp ook voor monumenten in beeld.  Fabrikanten werken ook nog steeds aan de verbetering van de verschillende warmtepompen. Maar vooralsnog is een hybride warmtepomp voor de meeste monumenten de beste keuze. Nadeel is dat je niet exact kunt voorspellen hoeveel gas je nog gaat bijstoken. Dus je CO2-reductie is ook allerminst zeker.”

Als je een warmtepomp zou willen aanschaffen, wat moet je dan als eigenaar al gedaan hebben om hem rendabel te maken?

Je begint altijd met het beperken van je warmtevraag. Eerst moet de schil van het pand op orde zijn. Dus isoleren, zorgen dat er goed glas in je pand zit en dat de woning kierdicht is. Dat laatste geldt trouwens alleen als je balansventilatie kunt aanbrengen. Anders is kierdichting weer niet handig omdat het dan te benauwd wordt in de woning. Hierbij moet ook zorgvuldig worden gekeken naar de vochthuishouding want isoleren = ventileren.

De temperatuur die het verwarmingswater van de warmtepomp vervolgens moet hebben om de woning warm te krijgen, is afhankelijk van hoever je je warmtevraag kunt terugbrengen. Door de jaren heen zijn de rendementen van warmtepompen ook steeds beter geworden. 

Het laten maken van een goede warmteverliesberekening kan heel verstandig zijn om inzicht te krijgen in de keuze van het soort warmtepomp, zeker bij na-isoleren. Voor het laten maken van een dergelijke berekening kun je terecht bij een bureau dat hierin gespecialiseerd is.

Je zou kunnen proberen om je als buurt te verenigen in een coöperatie waarin je bijvoorbeeld zonnepanelen op het dak van een grote hal kunt laten leggen. De zonnepanelen koop je dan samen in. Dat vergt natuurlijk wel samenwerking met de eigenaren van het pand waar de zonnepanelen op komen te liggen. Andere alternatieven zijn:

• De Postcoderoosregeling, een financieringsmogelijkheid om gezamenlijk zonne-energie op te wekken in je eigen of naastliggende postcodegebied.
• Crowdfunding, dat houdt in dat er gezamenlijk wordt geïnvesteerd in een project of idee om elders zonnepanelen te plaatsen.
• Of stroom kopen of afnemen van zonnepanelen van anderen.

Er zijn verschillende dingen waar je goed naar moet kijken.

• Op de eerste plaats is het belangrijk om te kijken naar de warmtevraag. Dus hoeveel warmte heb je nodig in welke ruimte? En wat kan daarvan worden opgewekt door de installatie?
• Het is belangrijk de installatie goed ‘in te regelen’ zodat de warmte daar door het systeem gaat waar het nodig is. Als je een beetje handig bent, kun je dat zelf doen, anders moet er een installateur worden ingeschakeld. Op het internet is hierover ook veel informatie te vinden.
• Ook het isoleren van de leidingen is belangrijk, dat scheelt enorm veel warmteverlies.
• Controleer of je radiatorkranen instelbaar zijn. Als dat niet zo is, dan kan het zijn dat ze moeten worden vervangen. Er zijn tegenwoordig ook slimme radiatorknoppen waarop je schema’s kunt instellen die passen bij jouw routine.
• Controleer of de capaciteit van je radiatoren voldoende is. Daar zijn rekenhulpen voor te vinden op internet.
• Veel kou komt binnen via de ramen. Soms doordat de radiatoren worden vaak afgedekt met een (te) grote vensterbank. Zorg ervoor dat de radiator goed je ramen kan verwarmen. Uiteraard zonder eventuele monumentale waarden aan te tasten. Bij vragen kun je altijd terecht bij de monumentenadviseurs. Stuur een e-mail naar erfgoed@alkmaar.nl

Dat is wel belangrijk inderdaad. Als zonnepanelen te warm worden, schakelen ze zichzelf tijdelijk uit. Maar om er zoveel mogelijk rendement van te hebben, wil je juist dat ze zoveel mogelijk blijven werken. Dus hoe meer je kunt zorgen voor koeling aan de onderkant van de panelen, hoe beter. Zorg er dus voor dat de lucht vrij langs de panelen kan stromen om te verkoelen. Een optie op een plat dak kan bijvoorbeeld zijn om wit grind aan te brengen. Al voegt dat wel extra gewicht toe op het dak en uiteindelijk zal er ook onkruid gaan groeien tussen het grind.

Het is niet meer zo dat je alleen energie opwekt met zonnepanelen die gericht zijn op het zuiden. Sterker nog, voor woonhuizen kan het soms beter zijn om de zonnepanelen in een oost-west richting te laten plaatsen. Bij een dergelijke opstelling liegt de piek van de opwekking van energie in de ochtend en de namiddag of avond. En dat komt beter overeen met de tijdstippen waarop je in een huishouden energie gebruikt. Als de zonnepanelen op het zuiden gericht zijn, ligt de piek van de opwekking juist midden op de dag. Een tijdstip waarop veel gezinnen weg zijn naar school en werk.

In de wintermaanden staat de zon lager dan in de zomermaanden. Dat heeft ook invloed op de hoeveelheid licht die de zonnepanelen kunnen opvangen. Ideaal gezien zou de hoek van de zonnepanelen in de winter kleiner moeten zijn, en in de zomer groter. Maar meestal worden zonnepanelen geplaatst in een hoek van 35 graden. Dat is een gemiddelde tussen de ideale winter- en zomerstand in. Voor monumenten zou dit kunnen betekenen dat de panelen dan in het zicht komen te liggen, wat niet altijd wenselijk is en soms ook niet mag. Maar ook met een vlakkere hoek zal het rendement prima blijven.

Vanuit de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed  is een wegwijzer opgesteld specifiek voor het gebruik van zonne-energie voor je monument.

De regelingen van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed zijn vooral gericht op panden die rijks- of gemeentelijk monument zijn. Voor eigenaren van een beeldbepalend pand binnen een beschermd stadsgezicht is er wel de Cultuurfonds Hypotheek als financiële regeling. Op dit moment is de pot hiervoor helaas leeg, maar hopelijk komt daar door bijvoorbeeld (maandelijkse) aflossingen verandering in. Houd de website van het Restauratiefonds in de gaten. Niet-monumenten en beeldbepalende panden kunnen gebruikmaken van reguliere lokale en landelijke financieringsregelingen.

Die zijn er inderdaad. Hieronder vind je de mogelijkheden:

• Vergoeding duurzaamheidsadvies van het Restauratiefonds. Een niveau 1 onderzoek is voor alle soorten monumenten én beeldbepalende panden. De niveau 2 en 3 onderzoeken zijn voor gemeentelijke en Provinciale monumenten én voor beeldbepalende panden. Let op: Er wordt maximaal één vergoeding uitbetaald per aanvrager, ook als er meer monumentale panden zijn. Een uitzondering hierop is een mogelijke vervolgvergoeding. Bijvoorbeeld als er eerst een vergoeding is betaald voor een Quickscan (niveau 1) en er als vervolg hierop een Haalbaarheidsonderzoek (niveau 2) komt of Maatwerkadvies (niveau 3).
• Het Ontzorgingsprogramma van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Niveau 2 en 3 en begeleiding uitvoer duurzaamheidsmaatregelen: Rijksmonumenten.
• Energiescans en onderzoeken herbestemming gebouwd erfgoed Noord-Holland van de Provincie Noord-Holland. Bedoeld voor alle soorten monumenten én beeldbepalende panden. Voorwaarde is dat het gebouwde erfgoed tenminste twee keer per maand voor tenminste 16 uur toegankelijk is voor publiek. Denk bijvoorbeeld aan kerken, musea en andere publiek toegankelijke panden. Interessant om te weten: deze subsidie is ‘stapelbaar’, dat wil zeggen dat er naast deze subsidie ook andere subsidies voor dezelfde kosten mogen worden aangevraagd, zolang het totaal aan subsidie niet uitkomt boven 100% van de rekening.

Let op: Om in aanmerking te komen voor deze regelingen, moeten de onderzoeken wel uitgevoerd zijn door een DuMo (Duurzame Monumenten) adviseur.

Voor panden met een monumentale status (gemeentelijk, provinciaal of rijks) en voor beeldbepalende panden is er de ISDE-regeling. Deze regeling zou ook gebruikt kunnen worden voor het uitvoeren van duurzaamheidsmaatregelen. Het gaat dan om bepaalde maatregelen en je moet voldoen aan een aantal voorwaarden. Voor panden met een monumentale status zijn de voorwaarden soepeler dan voor panden zonder monumentale status.
Er is ook een lokale subsidieregeling van de gemeente Alkmaar voor het isoleren.

Wil je een hypotheek of lening aanvragen bij het Restauratiefonds? Volg onderstaande stappen en ga goed voorbereid aan de slag.

1. Maak een persoonlijk account aan op mijnrestauratiefonds.nl
2. Vul je gegevens zo goed mogelijk in;
3. Op basis van jouw gegevens doet het Restauratiefonds een voorlopig voorstel;
4. Aan de hand van dit voorstel kun jij je keuze maken voor jouw financiering;
5. Lever alle benodigde documenten aan;
6. En na een positieve beoordeling ontvang je een offerte van het Restauratiefonds;

Nadat jij de offerte hebt goedgekeurd en na het passeren van de hypotheekakte kun je beginnen met de werkzaamheden aan je monument.

De regelingen bij het Restauratiefonds zijn er voor alle eigenaren van monumentale panden. Het maakt niet uit wat voor soort eigenaren dat zijn. Er zijn dus mogelijkheden voor particuliere eigenaren, stichtingen, BV’s, enzovoort.

Dat is inderdaad mogelijk. Je kunt naast je originele hypotheek een tweede hypotheek afsluiten bij het Restauratiefonds, als je bijvoorbeeld duurzaamheidsmaatregelen gaat uitvoeren. Natuurlijk kijkt het Restauratiefonds daarbij zorgvuldig of het kan wat betreft de bestaande hypotheeklasten, je inkomen, enzovoort.

Offertes van partijen die werk uitvoeren kun je als eigenaar van een pand laten beoordelen door een onafhankelijke partij, een partij die verstand heeft van bouwkundige zaken. Heb je een rijksmonument? Dan kun je hiervoor subsidie aanvragen via het Ontzorgingsprogramma.

Op de website van monument.nl vind je een tool om te checken voor welke regelingen en subsidies jouw pand in aanmerking komt. Als je op deze pagina de gegevens invult van jouw pand en wat je graag wilt doen aan je pand, dan krijg je een overzicht van de regelingen waarvoor jouw pand in aanmerking komt.