Zwartgeschilderde profielen

Detail op dinsdag

15 april 2025

Het detail van vandaag is te vinden in het dubbelbrede monumentale herenhuis aan de Oudegracht 200 in Alkmaar. In de hardstenen plint van dit pand zijn de profielen zwart ingeschilderd. Als je erop let, zie je dit vaker bij monumenten. Maar waarom eigenlijk?

Het bewerken van natuursteen is altijd al een arbeidsintensieve klus geweest. Alleen al voordat een blok of plaat vlak en op maat was, waren er al heel wat zweetdruppels gevallen. Ik benoemde dat ook al in Detail op Dinsdag van 28 mei 2024 met de titel ‘Kloven Spitsen Frijnen Schuren’.

Voor de plint aan de Oudegracht werden na het vlak maken, ook de dieper liggende velden uitgehakt met de hand. Vervolgens werden de getrapte sierranden rondom strak gemaakt. Waarna ze volgens het gewenste profiel werden gevormd, met steeds fijnere gereedschappen en middelen. De bolle en holle profielen werden fijn geschuurd om ze strak en mooi vloeiend in de vorm te krijgen.

(Tekst gaat verder onder de foto’s)

Als je hardsteen gewoon schuurt, is het blauwgrijs. Maar als je het heel fijn schuurt, wordt het oppervlak donkerder van kleur. Dit wordt ook wel zoeten genoemd. Als je hardsteen polijst, wordt het zelfs bijna zwart.

Misschien trad hier een vaker voorkomend mechanisme in werking: arbeidsintensief betekent duur. Duur betekent rijk of succesvol. Succesvol maakt gewild. En wat gewild is, is ‘mooi’.
Op die manier is ‘mooi’ niet altijd gebaseerd op esthetische waarden. Soms gaat het om de associatie met andere eigenschappen, of om navolging. Misschien heeft de overigens onbekende steenhouwer in de achttiende eeuw de kleur direct al een beetje geholpen. Bijvoorbeeld door de gladde profielen in te wrijven met bijenwas, lijnolie of spekzwoerd, om ze extra donker te maken. Maar in weer en wind verbleekt dat weer. In de loop van de tijd zijn dus ook andere middelen gebruikt om dat luxe donkere uiterlijk te onderhouden of na te bootsen. Zoals met roet gekleurde olie, olieverf, teer, en tenslotte synthetische zwarte verf. Zo wordt dus al eeuwenlang een beetje vals gespeeld, als het gaat om hoe de mensen hun huis aan de wereld willen laten zien.

Dit detail is uitgelicht door Anne Pauptit, monumentenadviseur team Erfgoed, gemeente Alkmaar