Kloven spitsen frijnen schuren
Detail op dinsdag
28 mei 2024
Bij het verbeteren van de ringdijk van de Starnmeerpolder herstelt het Hoogheemraadschap ook enkele monumentale restanten van militaire kunstwerken. Het gaat om onderdelen van de Stelling van Amsterdam, die rond 1900 werd aangelegd. Aan de kant van de Knollendammervaart ligt nog het restant van een inlaatsluis en inlaatkom. Destijds bedoeld om het polderland gecontroleerd onder water te zetten. Een maatregel die ook wel inundatie wordt genoemd. De liniedijk die het achterliggende land scheidde van die inundatie is vrijwel helemaal verdwenen.
(Tekst gaat verder onder de foto’s)
Maar de aantroffen grenspalen komen terug. En lukt dat niet op de oorspronkelijke plek, dan wordt er een goed passende andere plek gezocht.
Toen ik hier twee maanden geleden langs kwam, hadden de grondwerkers deze hardstenen grenspaal O5 tijdelijk opzij gelegd. Je kunt er goed aan zien hoe zo’n grenspaal werd gemaakt. Alle bewerkingsstadia zijn zichtbaar. En je kunt dus ook zien dat het deel van de paal dat in de grond stak, niet verder afgewerkt werd dan nodig.
(Tekst gaat verder onder de foto’s)
De zware hardstenen grenspalen werden met de hand gemaakt van hardsteen uit de steengroeve in Henegouwen. Hier maakten ze eerst een ruwe rechthoekige balk van. Dat gebeurde door de steen te kloven. Op korte afstanden van elkaar zijn de gaten voor de kloofbeitel nog zichtbaar. En de vlakke zijkant is verder een simpel breukvlak. Het aangrenzende vlak is verder bewerkt door het te spitsen. Dat deed je door met een spitsbeitel evenwijdige groeven te hakken. Zo werd een ruwe maar zuiver vlakke kant gemaakt. Hiermee werden de oneffenheden verder beperkt tot ongeveer een centimeter.
In het volgende bewerkingsstadium werd het hele oppervlak gefrijnd. Dat betekende dat je met een brede steenbeitel alle nog overgebleven uitsteeksels weg hakte. Het resultaat is een oppervlak met smalle evenwijdige ribbeltjes.
Vervolgens kon de steen worden geschuurd. En dat betekende dat het oppervlak met zand en water volledig glad werd gemaakt.
Na het afwerken van de hoeken en randen tenslotte, werd het nummer in de paal gehakt. In dit geval O5. De ‘O’ staat voor het Ministerie van Oorlog, die de eigenaar was van het afgepaalde terrein. De ‘5’ is het volgnummer. Zo werden met de klok mee alle hoekpunten van het militaire terrein genummerd.
Met dank aan René Ros van Documentatiecentrum Stelling van Amsterdam , voor het aanleveren van de tekening, en de foto uit 2016.
Grenspaal O5 is te vinden in Starnmeer, aan de Starnmeerdijk tegenover 32, Starnmeer
Dit detail is uitgelicht door Anne Pauptit, monumentenadviseur team Erfgoed, gemeente Alkmaar
