Bouwsporen maken wij zelf

Detail op dinsdag

6 februari 2024

Aan het Zevenhuizen 11 staat een pand met trapgevel dat iedere Alkmaarder kent als restaurant de 13 Balcken. Sinds kort heeft het een nieuwe eigenaar én een nieuwe naam: Jonas. In de zijgevel van dit pand dat er zeer oud-Hollands uitziet, zijn een paar ellipsbogen gemetseld die geen functie lijken te hebben. Het lijken restanten van een oudere situatie. Waarbij grotere kozijnen zijn vervangen door de huidige kleinere schuiframen, en waarbij het gat tot de bogen verder is dichtgemetseld.

Zowel de staande naden tussen de bakstenen als de te grote bogen, kun je zien als ‘bouwsporen’. Die worden graag bestudeerd, om zo de bouwgeschiedenis van panden te ontrafelen. Maar in deze gevel zijn alle bakstenen even oud…
In het Regionaal Archief vond ik nog enkele bouwtekeningen die antwoord gaven op dit raadsel. (Zie de tekeningen onderaan dit artikel). Dit huis blijkt een vroeg voorbeeld te zijn van hardcore restaureren in Alkmaar. De tekeningen zijn gemaakt door Willem Reder, toen medewerker van bouw- en woningtoezicht. Als liefhebber van oud stedenschoon werd hij later het eerste hoofd Monumentenzorg in Alkmaar. Van de voorgevel bleven twee ontwerpen bewaard. Eén met gereconstrueerde kruisvensters in zeventiende-eeuwse stijl én één met schuifvensters in achttiende-eeuwse stijl. Bij de restauratie in 1960 werd gekozen voor het laatste.

Tekst gaat verder onder de foto’s.

En zo werd in de twintigste eeuw een zeventiende-eeuwse gevel herbouwd met achttiende-eeuwse aanpassingen. Zowel de onderpui van de voorgevel, als de volledige zijgevel, werd toen vernieuwd. Verder werd het interieur geheel ingericht zoals toen gedacht werd dat zeventiende-eeuwse huizen er uit zagen. Alleen de dertien vloerbalken zijn origineel. En daar werd dus het café (en later restaurant) naar genoemd.

De betonnen vloer kreeg echt antieke plavuizen. De wanden kregen een eikenhouten lambrisering en een reproductie van een gobelin (een zeventiende-eeuws Frans wandtapijt. Er kwam een bijzondere (herplaatste) eiken spiltrap, enzovoort. De hele restauratie getuigt van vakmanschap en veel liefde voor de zaak. Ook al kunnen wij nu de verschillen tussen echt oud en reconstructie vrij gemakkelijk herkennen. Ongeveer tien jaar na de ingrijpende restauratie werd dit een rijksmonument.
En als we kijken naar de reputatie van de ontwerper, dan rijst het vermoeden dat de nieuwe bouwsporen die in de jaren zestig in de zijgevel zijn aangebracht ook werkelijk in de afgebroken zijgevel achter het blokpleisterwerk aanwezig zijn geweest.

Dit detail is uitgelicht door Anne Pauptit, monumentenadviseur team Erfgoed, gemeente Alkmaar