Zeventiende-eeuwse Chinees porseleinen trick cup

Vondst op vrijdag

23 augustus 2019

De vondst van deze week is een zeventiende-eeuwse Chinees porseleinen trick cup ofwel een fopkommetje. In China worden dergelijke kommetjes Gong Dao Bei genoemd, wat zoiets betekent als ‘wees niet gulzig’. Deze trick cup is gevonden in 2002, in een beerput aan de Oudegracht 26. Op deze plek was in de zeventiende en achttiende eeuw brouwerij Het wapen van Haarlem, gevestigd, ook wel bekend als ‘het Zwaard’.

Tussen een grote hoeveelheid vondstmateriaal zat ook dit witte Chinees porseleinen kommetje. In de bodem een gaatje met een merkwaardige afdruk. Op de plek van de afdruk had een beeldje gezeten van waarschijnlijk één van de acht onsterfelijken. Na enig onderzoek ontdekten we dat het hier dus om een zogenaamde trick cup bleek te gaan. De truc van een dergelijk kommetje was dat de wijn bij verkeerd (lees overdadig) gebruik over de schoot van de te gulzige drinker zou weglopen. Dat ging via een ingenieus systeem waarbij gebruik werd gemaakt van de wet van communicerende vaten. En dat systeem werd dan verborgen in het holle beeldje in het midden van de kom.

Trick cups illustreren de klassieke Chinese zienswijze dat bescheidenheid winst oplevert en arrogantie leidt tot verlies. Als je de beker namelijk tot de bovenkant vult, dus met meer wijn dan je op kunt, zal via het gat in de bodem elke druppel op je schoot lopen. Maar ben je bescheiden en vul je de beker slechts tot de helft, dan kun je er gewoon uit drinken.

Identieke kommetjes (zie foto 2) zijn trouwens opgedoken uit het wrak van de Hatcher Cargo, een nabij Batavia gezonken Chinese jonk (zeilschip) uit ongeveer 1643/1646.
Het is de vraag of de Hollander in Het Wapen van Haarlem waar het kommetje gevonden is destijds al bekend was met deze boeddhistische wijsheid. In ieder geval zal de pret bij het gebruik van deze Chinese curiositeit er niet minder om zijn geweest.

De informatie voor deze rubriek wordt aangeleverd door Rob Roedema, archeoloog gemeente Alkmaar.