Twee zeventiende-eeuwse steengoed maatkannetjes

Vondst op vrijdag

17 mei 2019

Deze twee zeventiende-eeuwse steengoed maatkannetjes zijn bedoeld voor bier. Tegenwoordig bestellen we een glas, een fluitje, een pint of een vaasje bier. Maar nog niet zo heel lang geleden was dat een ‘maatje’ bier. Die term gaat terug naar de tijd dat de klant bij elke drinkgelegenheid precies wist hoeveel waar hij kreeg voor zijn geld. De hoeveel bier die je kreeg werd namelijk afgemeten in een officieel geijkt maatkannetje! Dat werd dan vol geschonken tot de pegel, ofwel het loden merkteken dat de ijker in de hals van het kannetje had geslagen. Dit systeem van het ijken van kannen ging door tot ver in de negentiende eeuw. Denk ook aan de tinnen maatkannen die we allemaal wel kennen.

Eén van de kannetjes werd in 1984 gevonden op de Dijk, toen hier kaasfabriek Karperton gesloopt werd om plaats te maken voor de gelijknamige parkeergarage. Na de sloop werd door amateur archeologen, onder wie onze stadsarcheoloog Rob Roedema, driftig gezocht naar sporen uit het verleden. Bij deze acties werd ook de beerput ontdekt van Herberg De Zwarte Os die al in 1654 wordt vermeld. Tussen het vele vondstmateriaal ook steengoed kannen met in de hals zo’n loden pegel.
Eén van de kannen kon bijna compleet worden geborgen. Het gaat om een 16cm hoog bolvormig kannetje, vervaardigd in Raeren, met het nodige snijwerk op de buik. De maatpegel zit net onder het oor en is aan de buitenkant te zien als een plakje lood en aan de binnenzijde als een duidelijke pegel.

Het andere kannetje is gevonden in 1988, tijdens een klein onderzoek op de hoek van de Vrouwenstraat en het Ritsevoort. Hier is toen een afvalkuil aangetroffen uit het midden van de zeventiende eeuw. Met een aan zekerheid aangrenzende waarschijnlijkheid kan worden aangenomen dat het vondstmateriaal afkomstig is geweest van Herberg St Huijbertus, destijds gevestigd aan de bordeelsteeg (nu Vrouwenstraat). De eerste vermelding van deze herberg stamt uit 1641 met een laatste vermelding voor zover bekend in 1667. Ook hier werd een versierd steengoed kannetje uit Raeren aangetroffen, met dezelfde hoogte en met in de hals een loden pegel. Net als bij het andere kannetje is de pegel is niet gemerkt, wat in die tijd wel gebruikelijk was.

De inhoud van deze kannetjes is ongeveer 750 cc. Wat overigens niet de standaard maat was voor heel Nederland. In Leiden zijn namelijk identieke kannetjes opgegraven uit de zelfde tijd, maar met een inhoud van 800 cc. Meer dus dan de kannetjes uit Alkmaar.

De informatie voor deze rubriek wordt aangeleverd door Rob Roedema, archeoloog gemeente Alkmaar.