Toen onze mop een mopje was…
Vondst op vrijdag
21 maart 2025
Toen onze mop een mopje was… Zo gaat een oudhollands versje over een schattige pup. Verwend door zijn baasje zou het bewuste hondje echter opgroeien tot een kieskeurige en allerminst aardige mopshond. Deze Vondst op Vrijdag gaat niet over een hondje, maar wel over een andere mop. Een kloostermop. Kleine hondjes worden uiteindelijk groot… maar bij bakstenen is het zo’n beetje andersom.
Bakstenen zijn – zoals de naam al verraadt – stenen die gemaakt zijn uit gebakken klei. De introductie van de baksteenbouw in Nederland was in de loop van de dertiende eeuw. Ze begonnen toen met hele grote formaten. De stenen waren toen meer dan 30 cm lang, tot 10 cm hoog en soms tot wel 15 cm dik. Maar dat forse formaat zou spoedig af gaan nemen. Waarbij het tempo waarin dit gebeurde overigens per regio verschilde. De kennis en middelen voor de productie van dit nieuwe bouwmateriaal waren aanvankelijk in handen van de kloosters. Zij konden door hun bovenregionale netwerken beschikken over de kennis van zowel kerkelijke als wereldse centra elders. Dat gold dus ook op het gebied van bouwkunde en de productie van deze bouwmaterialen.
Vandaar ook de naam kloostermoppen, zoals de meesten dit soort forse bakstenen wel kennen. De eerste afnemers van dit toen nog nieuwe en kostbare bouwmateriaal waren niet alleen kerken, kloosters en andere geestelijke instellingen en personen. Maar ook de adel.
(Tekst gaat verder onder de foto’s)
Precies zo’n hele vroege baksteen of ‘kloostermop’ vonden we pas bij werkzaamheden aan de gasleiding in de Torenburg, het straatje vlakbij de Dijk in het centrum van Alkmaar. Als je ons volgt op de sociale media heb je vast het filmpje gezien. De gevonden mop is 30 x 15 x 8 cm groot en heeft een grijzig-geel baksel.
Nu is de tijd aangebroken om even stil te staan bij de naam van de straat waar de kloostermop gevonden werd. De naam Torenburg verwijst naar het oudste van de Alkmaarse kastelen van de graven van Holland en Zeeland. De ‘Torenburg’ werd rond 1250 in opdracht van graaf Willem II (1227-1256) gebouwd. Of herbouwd of verbeterd, dat weten we nog niet zeker. Het kasteel was bedoeld als sterkte op de grens tussen Noord-Kennemerland en West-Friesland. De Torenburg als kasteel is overigens verder in nevelen gehuld. We weten nog steeds niet de exacte ligging en we weten ook niets van het uiterlijk. Hoe groot was het en hoe wat het kasteelterrein ingericht? De schaarse afbeeldingen die er zijn, zijn zonder uitzondering impressies van later. Uit de tijd dat het kasteel er al eeuwen niet meer was. Die weergaven moeten dus wel geheel of gedeeltelijk ontsproten zijn aan de fantasie van de tekenaars.
(Tekst gaat verder onder de foto’s)
Toen wij hoorden over de plannen om de gasleiding in dit straatje te vervangen, hoopten wij dus ook vurig op resten van deze bijna mythische burcht. Helaas troffen we geen echte funderingen aan. Al past deze kloostermop qua ouderdom en locatie wel erg goed in het plaatje…
Daar moeten we het voorlopig maar bij laten. Dus als je nu de vraag krijgt: “Ken je die mop van de Torenburg?” dan weet je dus nu waar die mop over gaat!
Guus van den Berg, archeoloog
Bekijk hier alle ‘Vondsten op vrijdag’
