Tabakspijp met Jonas

Vondst op vrijdag

Van de miniaturen stappen we over naar een heel andere hobby, het pijp roken. Bij veel opgravingen met vondsten uit de vroege zeventiende tot in de twintigste eeuw komen ze naar boven: tabakspijpen in allerlei soorten en maten. Vandaag een zeventiende-eeuwse pijp die het verhaal van Jonas en de walvis vertelt. (Tekst gaat verder onder de foto)

In het Alkmaarse archeologiedepot hebben we inmiddels wel tienduizenden pijpen verzameld. De meeste onversierd maar er is ook een klein percentage waarvan zowel ketel als steel is versierd. Een zeer tot de verbeelding sprekende pijp is wel dit exemplaar dat we vonden in 2002, in een beerput achter een pand aan de Oudegracht. De afbeelding stelt een mannenkop voor die lijkt te worden verslonden door een soort zeemonster of krokodil die op de steel van de pijp is gemodelleerd.
De voorstelling verbeeldt het verhaal van de profeet Jonas die tijdens een zeereis werd verslonden door een zeemonster, waarschijnlijk een walvis, en die drie dagen in de buik verbleef voor hij weer werd uitgespuugd.

Boeken als inspiratie

Om een goed beeld van een walvis te maken, was een pijpenmaker aangewezen op prenten op oude kaarten of boeken. Daarin werden walvissen vaak afgebeeld als geduchte monsters met bekken vol tanden. Het verhaal over Jonas die drie dagen in de buik van zo’n monster zou hebben gezeten zal dan ook wel tot de verbeelding hebben gesproken in die tijd. In de zeventiende eeuw monsterden veel mannen aan op zeeschepen met een voor hen vaak onbekende bestemming. Die werd bereikt over grote open wateren waarin zich blijkbaar monsters bevonden die met gemak een mens konden opslokken. Ook onze pijpmaker liet zich blijkbaar door dit verhaal inspireren. Hij maakte een pijp waarbij de roker recht in het gezicht van Jonas kijkt terwijl die wordt opgeslokt. De pijp is gemerkt met de initialen FW. Een voor ons nog onbekende Alkmaarse pijpmaker uit de periode 1640-1655. Volgende week weer een andere pijp uit het assortiment.

Vondst op vrijdag is een wekelijke rubriek op onze sociale media en wordt aangeleverd door Rob Roedema. Lees ook het interview met hem: ‘Rob Roedema geboren met liefde voor archeologie’.
Bekijk hier alle ‘Vondsten op vrijdag’