Gietijzeren haardplaat

Vondst op vrijdag

11 oktober 2019

De vondst van vandaag is een gietijzeren haardplaat. En wel één van de eerste politieke haardplaten ter wereld. Afkomstig uit het rebellerende Holland dat in de zeventiende eeuw vocht voor politieke republikeinse onafhankelijkheid te midden van feodale Europese buurlanden. De plaat werd in 2006 gevonden bij een opgraving na de sloop van een pand aan de Bloemstraat.

Hierbij werd een waterkelder aangetroffen waarvan het mangat was afgedekt met de haardplaat. Haardplaten waren oorspronkelijk bedoeld als bescherming van de muur achter de haard. Met smeedijzeren haken werd de plaat bevestigd aan de achterwand. Door regen via de schoorsteen en eventueel optrekkend vocht zijn veel haardplaten aangetast en dat geldt ook voor de onze. De afbeelding op de haardplaat was vanaf ongeveer 1580 het standaardmotief van de Nederlandse iconologie (ofwel beeldenleer). Verschillende symbolen voor het ‘vrij worden’ van de Zeven Verenigde Nederlanden kwamen erin bij elkaar.

Zo zien we in reliëf de Hollandse tuin, het hekwerk, dat symbool staat voor de geslotenheid van de Nederlanden. Daarin zien we de Hollandse vrijheidsmaagd met in de hand een speer met vrijheidshoed. Links van de vrijheidsmaagd staat de Hollandse leeuw met in zijn klauwen een zwaard en zeven pijlen, die stonden voor de zeven Nederlandse Provinciën, verenigd in de Unie van Utrecht (1648). Boven het geheel is midden in het veld PRO PATRIA te lezen, wat ‘vóór het vaderland’ betekent. Om de afbeelding een kader met aan weerszijden een band met hangende bloemguirlandes die uitmonden in een rond afgewerkt bovendeel met daarin centraal HOLLANDIA. De bovenrand is afgewerkt met drie rocaillefiguren en twee  zeewezens. Een rocaille is een schelmotief. Naar dit woord is de midden achttiende-eeuwse stijl Rococo vernoemd, wat betekent dat de plaat uit deze tijd afkomstig is.

Ondanks het statement op de haardplaat dat mogelijk decennia lang verlicht is door een knapperend haardvuur, eindigt de plaat uiteindelijk als sluitmiddel op een waterkelder.

Nog een paar weetjes: de vrijheidshoed stamt al uit de Griekse oudheid, in de loop van de tijd werd de muts het symbool van de vrijheid.
De gekroonde leeuw met zwaard en pijlenbundel is het wapendier van de Staten Generaal van de Verenigde Nederlanden. De leeuw is van alle heraldische dieren de meest voorkomende wapenfiguur. Hij staat voor nobelheid en kracht. Het zeewezen moet in dit kader gezien worden als verwijzing naar de zeegrootmacht Holland.

De informatie voor deze rubriek wordt aangeleverd door Rob Roedema, archeoloog gemeente Alkmaar.