Bronzen lavabo, ofwel wasbak

Vondst op vrijdag

2 augustus 2019

Deze bronzen lavabo, ofwel wasbak, werd in 2007 gevonden in een goed gevulde beerput van een welgesteld huishouden. De opgraving vond plaats in de Langestraat onder voormalig modehuis Meijer. Het woord lavabo is Latijn voor ‘ik zal wassen’. Lavabo’s werden destijds gebruikt voor het wassen van de handen voor de maaltijd. 

De gevonden lavabo heeft twee schenktuiten en een geprofileerd hengsel. Hieraan is een ring gemonteerd die aan een ketting kan worden gehangen. De tuiten hebben de vorm van een dierenkop. Het hengsel is aan weerszijden aan de bak gemonteerd aan twee houders die allebei de vorm hebben een gedetailleerd vrouwenkopje. Bijzonder is dat er bij dit exemplaar nog een tweedelig deksel was. Bij vrijwel alle andere nu bekende gevonden lavabo’s is geen deksel meer aanwezig.

Op diverse schilderijen uit de vijftiende eeuw wordt de lavabo afgebeeld, hangend in een nis in de muur boven een schotel of wasschaal. Ook wordt van de veertiende tot in de zestiende eeuw de lavabo vermeld in boedelinventarissen.  Er is dan bijna altijd sprake van een bronzen of geelkoperen exemplaar dat aan een hengsel werd opgehangen. Een bronzen lavabo was in de middeleeuwen overigens een kostbaar voorwerp en kwam vrijwel alleen in rijke huishoudens voor.
Er zijn ook eenvoudiger exemplaren gevonden, zoals de aardewerken lavabo op foto 2. Ook gevonden in de Langestraat, maar dan tijdens de opgraving in 2001 onder het pand waar ooit Kofa Spruyt zat en waar inmiddels al jaren H&M gevestigd is.

Het Reket

Deze lavabo lag uitgespreid in brokken op de vloer van het huis ‘Het Reket’, vanwege een brand die hier had gewoed. Het Reket was destijds een belangrijk het huis waar o.a. de rentmeester van Noord-Holland woonde, mensen van stand dus. Deze rood aardewerken lavabo is, net als het bronzen exemplaar, uitgerust met twee schenktuiten en twee oren waaraan men de lavabo kon ophangen. De schouder heeft een versiering bestaande uit drie randjes met vingerindrukken en een geglazuurd oppervlak met daaronder slibwerk met waarschijnlijk een symbolische betekenis.
Bij dit exemplaar is op een gegeven moment één van de tuiten met een prop dichtgestopt. Waarschijnlijk om morsen bij het wentelen te voorkomen.

In het laatmiddeleeuwse kerkwezen speelde de lavabo trouwens ook een vrij belangrijke rol in de liturgie, bij het opdragen van de mis. Ook hier hing hij meestal in een nis met bijbehorende handdoek. In deze religieuze context komt hij nogal eens voor op schilderijen met de aankondiging van de geboorte van Jezus aan Maria. De lavabo staat dan symbool voor de zuiverheid van Maria. Het is mogelijk dat de lavabo in een middeleeuws huishouden werd gebruikt voor een toepassing van liturgische aard zoals bijvoorbeeld bij belangrijke gebeurtenissen met bijbehorende maaltijd.

De informatie voor deze rubriek wordt aangeleverd door Rob Roedema, archeoloog gemeente Alkmaar.